Geçmişten günümüze kitaplıklar, kütüphaneler. Tarihte kütüphane, kitaplıklar ve gelişimi, Antik çağdaki ilk kütüphaneler hakkında bilgi.
Kütüphanenin Tarihçesi
Eldeki kitapların, belgelerin sayısı çoğaldıkça insanlar bunları saklayıp başkalarına göstermek ihtiyacını duymuşlardır. Onun için, kitaplıklar (bu belgelerin derlenip saklandığı yer olarak) en eski çağlara kadar çıkar. Bir arkeolog, Thebes kazılarında, kitapların muhafaza edildiği odaların izlerini bulmuştur. Ninova’da Assurbanipal’ın sarayında, astronomi gözlemlerinin kaydedildiği pişmiş kil tuğlaları yerleştirmek üzere özel olarak yapılmış odalar vardı.
Kaynak: pixabay.com
İskenderiye’de ünlü, önemli iki kütüphane bulunuyordu. Birinde 700.000 cilt vardı. Caesar‘ın askerleri bunu yıktı. İkincisi çok daha sonra (IV. yüzyılda) İmparator Teodosiyos’un emriyle kurulmuştu.
Atina ve Roma’da da büyük kitaplıklar görülür. Caesar geniş bir halk kitaplığı kurmak istediyse de tasarısını gerçekleştiremedi. Onun yerine geçen Octavius (Augustus), Octavieno ve Palatina kitaplıklarını kurdu. Bu iki kitaplıktan sonra, daha birçokları kuruldu. IV. yüzyılda Roma’da tam 24 genel kütüphane vardı.
Öte yandan, ilk Hristiyanlar dini metinlerini, şerh ve tefsirlerini saklamak üzere, sığındıkları yeraltı mağaralarında türlü, kitaplıklar kurmuşlardı.
Akınlar, Roma İmparatorluğumun çöküşü, kitaplıkların yıkılışı fikir hayatına öldürücü bir darbe indirmiştir. İlk dini düzenin doğuşu, bazı manastırların açılışı da o sıralara rastlar. Her manastırda bir kitaplık bulunurdu. Daha sonraki yüzyıllarda ünlü manastırlardaki bazı papazlar, yazmaları yeniden koya ettiler, süslediler. Bunlar bugün Batı kitaplıklarının en zengin hazineleri sayılır.
Müslüman Araplar Bağdat, Kahire ve İspanya’da büyük kütüphaneler kurmuşlardır.
Ortaçağ boyunca derlenen belgeler basım tekniğinin gelişmelerine ancak XV. yüzyılın ikinci yarısında oldu. Birkaç yıl sonra Rönesans, hümanizmanın gelişmesi, klâsik kültüre dönüş, her ülkede ünlü yayınevlerinin açılışı, bunların eski dini metinler yanında Yunan-Lâtin yazarlarının seçme eserlerinden sonra büyük bir rağbet görmeye başlayan şövalye romanları da yayınlandı. Krallar, prensler, büyük senyörler, zengin amatörler bir kitaplığa sahip olmak hususunda yarış ediyorlardı.
Büyük Fransız Devrimi ( 1789) sırasında asilzadelerin, kiliselerin özel kitaplıkları kamulaştırıldı. Depolarda toplanan bu eserlerden genel kitaplıklar kuruldu. Bunların katalogları hazırlandı. 1794 tarihli bir kararname ile Fransa’nın her il merkezinde bir halk kütüphanesi açıldı. Evvelce 8 büyük depoda toplanan milyonlarca eser, bu kütüphanelere dağıtıldı. Şehir veya belediye kütüphaneleri böyle doğdu. 1855 tarihli bir kanunla da üniversitesi bulunan her şehirde bir üniversite kütüphanesi kuruldu.
Antik Çağ Kütüphaneleri
İlk Kitaplar
ilk kitapların kâğıda basıldığını mı düşünüyorsunuz? Kâğıdın henüz bulunmadığı dönemde, ilk kütüphanelerin kurulduğu Mezopotamya medeniyetlerinde kil tabletler kullanılırdı. Bu tabletlerde üçgenlerden ve çizgilerden oluşan çivi yazısı kullanılıyordu. Çivi yazısı tahta çubuklar kullanılarak kil tabletlere yazılıyordu. Peki bu kil tabletlerde neler anlatılıyordu? Ticaret, tarım, tıp, din, hukuk, doğa, edebiyat, hatta yemek tarifleri…
Kaynak: commons.wikimedia.org
İlk kütüphanelerin nerelerde kurulduğunu anlamak için ilk kentlerin nerelerde kurulduğuna bakmak gerekir. Çünkü kütüphaneler kent kültürünün ve medeniyetin bir parçasıdır. Tarihteki ilk kentlerin, ilk medeniyetlerin kurulduğu yerlerden birinin Dicle ve Fırat nehirleri arasında bulunan ve Mezopotamya adı verilen bölge olduğu tahmin ediliyor. Asurlular da Mezopotamya medeniyetlerinden biri. Asur kraliyet ailesinin özel kütüphanesi olan Asurbanipal Kütüphanesi’nde çok sayıda mektup, yönetim ve hukukla ilgili resmi belgeler ve resmi yazışmalar bulunduğu biliniyor. Bu kütüphane daha çok bir arşiv niteliğinde.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Celsus ve Timgad Kütüphaneleri
Roma imparatorluğu döneminde, krallar kentlerinin zenginliğini göstermek için görkemli binalar yaptırırlardı. Elbette bu binalar arasında kütüphaneler de vardı. Ülkemizde İzmir’de bulunan Efes antik kentindeki Celsus Kütüphanesi ve Cezayir’in Timgad antik kentindeki Timgad Kütüphanesi mimari açıdan göz alıcıdır. Bu kütüphanelerdeki kitaplar el yazmasıydı ve papirüs adı verilen kâğıt rulolar şeklindeydi. Bu rulolar özel kutularda saklanıyordu.
Kaynak: commons.wikimedia.org
İskenderiye Kütüphanesi
Antikçağ’ın en büyük kütüphanelerinden biri de Mısır’ın İskenderiye kentinde bulunan ve kentle aynı adı taşıyan İskenderiye Kütüphanesi’ydi. Kütüphane okuma salonları, derslikleri, toplantı odaları ve bahçesiyle âdeta bir araştırma merkezi olan İskenderiye Müzesi’nin bir parçasıydı. Bu kütüphanede Öklid, Arşimet, Batlamyus, Erasisratos gibi Antik yunan tarihinin önemli biliminsanlarının çalıştığı biliniyor.
