Beyit ne demek? Beyitin tanımı ve beyit ile ilgili genel ve temel bilgilerin verildiği yazı.
BEYİT, Arapça beyt‘ten (ev). Arap şiirinin o etkisiyle Türk Divan Şiiri’nin ana nazım birimi olan beyit, birbiriyle uyaklı (kafiyeli) olma zorunluluğunda bulunmayan fakat kesinlikle aynı ölçüyle (vezin) yazılmış, birbirini izleyen öyle iki dizedir ki (mısra), söz sanatlarının sonuçlanmasıyla birlikte tam bir anlam bildirir.
Eski şiirimizde kullanılmamış olan noktalama işaretleri açısından şöyle denebilir: Her beytin sonuca nokta konmalıdır. Beyitlerde kurulan nazım şekilleri (kaside, gazel, kıt’a, özel yapısıyla müstezat, bent bölümlemelerine karşın terkib-i bent ve tercii bent) uzunluk kuralları bakımından her zaman beyit birimiyle ölçülür. Divanlarda gazeller redif ya da uyaklarının son harflerinin Arap alfabesindeki sırasına göre dizilir; birçok gazel rediflerinin adıyla anılabilir, bu düzencelerde (disiplin) temel ilke hep beyittir. Divanarın en sonunda yer alan tek dizelere âzâde dendiği gibi tek beyitlere de müfred denir. Yüzyıllarca divan şiiri hep beyit düzencesiyle yaşadı, onu değiştirme düşüncesi ancak Tanzimattan sonra akla geldi. Bu konuda özel tanımlar da vardır. İki dizesi birbiriyle uyaklı olanlara beyt-i musarra, gazelin enseçkin iki düzesine beyt-ül gazel, kasideninkine beyt-ül kasid, kaside yazarının adının geçtiği beyte taç beyit denirdi. Gazel ve kasidelerin ilk beyitleri matla (doğuş) son beyitleri makta (kesiliş) diye anılırken bir sonraki ve bir önceki beyitleri de hüsn-i matla (doğuşun güzelliği), hüsn-i makta (kesişin güzelliği) diye adlandırıldı. Arap Edebiyatı’nın etkisi ile ürün veren Divan şairlerimiz tek uyağa (ana kafiye) bağlı gazel ve kasidenin düzenin (AA BA CA DA …) olduğu gibi korudular ve her şeyden önce güçlü, seçkin, bir başına var olabilen, hem anlam hem söz sanatlarınca eksiksiz, örnek beyitler yaratmaya çalıştılar. Tanzimatla başlayıp Servetifünun döneminde genişleyen bir özgürlük kullanımıyla beytin bütünlüğü kırıldı; serbest müstezat kullanımının getirdiği rahatlıkla şiirde anlam dizeden dizeye akar, geçer oldu (anjambman). Günümüzde beyit yapısı, birşiir birimi olarak geçerliğini yitirmiştir.
