Belki de dünyanın en zor işlerinden birisi olan ve annelerin bu zor işi başarı ile yaptıkları aşikar olan çocuk bakımı ile ilgili bilgiler. Çocuk bakımı nasıl olmalıdır?
ÇOCUK BAKIMI insan yavrusunun ilerisi için çok önemli bir konudur. Çünkü çocukluk hayatın temel çağıdır. Çocuklukta atılan temeller büyüyünce insanın fiziki, ruhi ve akli bakımlardan ne olacağını tayin eder. İyi veya kötü huylar çocuklukta kazanılır, çocuklukta kazanılan huylardan kurtulmak imkansız denecek kadar güçtür.
Çocuk bakımı ana – babaya çok büyük bir sorumluluk yükler. Bir çocuğu topluma uygun, kendine güvenen bir insan olarak yetiştirmek son derece dikkat ve bilgi istiyen bir iştir. Çocuklar kalıtım (veraset) ve çevrenin etkileri yüzünden asla birbirine benzemez. Bu bakımdan bütün çocuklar için takip edilecek bir tek bakım usulü yoktur; yalnız ana kurallar vardır. Yoksa, bir çocuğa tatbik edilen ve iyi sonuç veren bakım ve eğitim, bir başkasında da aynı sonucu verecek demek değildir. Bunun için, çocuğa en uygun gelecek bakım tarzını ana -baba kendi bilgileriyle, denemeleriyle, aynı zamanda doktorla işbirliği yaparak tâyin edecektir.
Beslenme
Bebekler ilk besinini doğumdan birkaç saat sonra alır. Bu andan itibaren başlıyan besin konusu çocuk bakımında dikkat edilecek şeylerin başında gelir. Süt çocuklarının en iyi besini ana sütüdür. Her hangi bir sebeple çocuğa ana sütü verilemezse özel çocuk mamalariyle beslenir. Başka herhangi bir düşünceyle bebeği emzirmekten kaçınmak asla doğru değildir. Çünkü ne kadar dikkatli hazırlanmış olursa olsun, hiçbir besin ana sütünün yerini tutamaz.
Bebeğe meme veya mama verme zamanlarının tâyini çocuğun beslenmesinde dikkat edilecek konuların başında gelir. Bugün çocuğa her ağladıkça meme vermenin zararlı olduğu artık anlaşılmıştır. Emilen süt bebeğin midesinde ancak 2,5-3 saatte sindirilerek barsaklara geçer. Şu halde, daha midedeki süt sindirilmeden yeniden süt verilirse çocuğun sindirim düzeni bozulur, Bunun için, en uygun yol memeyi, mamayı belirli saatlerde vermek, çocuğu ona göre alıştırmaktır.
Mama Saatleri
Dörder saat ara ile günü altı eşit parçaya bölersek mama saatleri kendiliğinden ortaya çıkar. En uygun saatler sabah 6 ve 10, öğleden sonra 2, 6 geceleyin de 10 ve 2’dir. Bebeklerin çoğu daha fazla mama ister, O zaman gündüzleri sabahın 6’sından itibaren üçer saat ara ile beş mama verilir, ondan sonra dörder saat arayla iki mama daha verilir. Böylece, günde yedi mama verilmiş olur.
Bebeğin içeceği süt miktarı doğumdan itibaren günden güne artar. Artışın nispeti çocuğun bünyesi ve sağlık durumu ile ilgilidir.
Çocuklara genel olarak üç aylık olunca mama verilmeye başlanır. Uç aylıkken oldukça duru mşhallebi verilir. Beşinci aydan itibaren sebze çorbası verilmeye başlanır. Mamalar çocuğun her günkü öğünlerinden birinde verilir, artık o öğün süt verilmez. Yedinci aydan itibaren et ve meyve sularına başlanır.
Çocuklara fazla unlu yiyecek vermek hiç doğru değildir. Çünkü unlu madde vücuda yerleşir, suyu toplayarak çocuğu şişman gösterir. Vücuda kireç girmez, bu yüzden yağlar sindirilemez. Şişmanlık yağdan değil undan olduğu için çocuğun rengi solgundur.
Bîr müddet sonra vücut bu suyu zaptedemez olur. Çocuk birdenbire zayıflar, hattâ ağır hastalıklara kapılıp ölüm tehlikesi dahi atlatabilir.
Yemek Huysuzlukları
Çocuğun beslenme işi 1 ve 2 yaşlan arasında çok defa bir mesele olur. Anneler bebeklerine bir şeyler yedirmek endişesiyle çocuğun üstüne fazla düşerler, bu onda haliyle bir direnme duygusu uyandırır, çocuk nazlanırvaya başlar. Bundan endişelenen anne büsbütün çocuğun üstüne düşer. O üstüne düştükçe çocuk huysuz olur. Böylece,
çocuğun yemek saatleri bir işkence haline gelir. Bu durum yıllarca sürer. Okul çağına geldiği halde annesinin elinden yemek yiyen çocuklar az değildir.
Çocuğa istekli yedirmenin en iyi yolu, onda yemeğin istenilen bir şey olduğu düşüncesini uyandırmaktır. Yemek yedirmek için ısrar etmek kadar zararlı bir şey yoktur. Çocuk ilk baştan kendi haline bırakılırsa mutlaka yemeğini kendi kendine yemeye alışacaktır. Yapılan denemeler çocukların 1-2 yaş arasında kendi kendilerine kaşıkla yemek yiyebileceklerini göstermiştir. Bu sadece annenin tutumuna, sabrına bağlıdır. Bir yaşındaki bebeğin kaşıkla bir şey alabil mesi için haftalarca uğraşması lâzımdır. Almayı başardıktan sonra tabaktan ağzına götürürken kaşığ ters çevirmemek gerektiğini anlayıncaya kadar da haftalar geçer. Ama, bir buçuk yaş civarında da kendi kendine yemeye alışır.
Her yaştaki çocuğun beslenmesinde aldığı gıdanın çeşitli olmasına dikkat etmek, ken-sine gereken kaloriyi almasını sağlamak lâzımdır.
Çocuğun Giyimi
Yeni doğan bebeğin giyim eşyası, ara be i, etek bezi, gömlek, zıbın, kundak yahut entariden ibarettir. Bunlar doğumdan önce hazırlanır Ara ve etek bezleri birkaç düzine, gömlek ve zıbın birer düzine kadar olmalıdır.
Çocukların giyimi doktorlar için daima üzerinde durulan bir konu olmuştur. Çünkü ana – babanın çoğu çocuklarını fazlaca giydirmek ister. Halbuki hangi yaşta olursa olsun fazla giyinmek çocuğu daha çok soğuk algınlığına hazırlar. Daima kalın giyinmeye alışmış bir vücut hava değişikliklerine uyma kabiliyetini kaybeder, çok küçük bir üşütme çocuğa dokunur. Bu bakımdan, ar giydirmek daima fazla giydirmekten iyidir. Bazı anneler çocuğun elinin sıcaklığına bakarak üşüyüp üşümediğini anlamak isterler. Halbuki bu asla bir fikir vermez. En iyi yol yüzünün rengine bakmaktır. Üşüyen çocuğun rengi kaçar.
Hava ve Güneş İhtiyacı
Bebeklerin ve çocukların açık havaya büyük ihtiyaçları vardır. Açık hava onların hem sağlığı, hem iştahı için faydalıdır. Bu bakımdan, her mevsimde çocuğun hava almasına önem verilmeli, kışın sıcaklık, donma derecesinin altında olduğu güplerde bile havalandırma işi ihmal edilmemelidir. Birçok anneler bu konuda da çok titiz davranır, kış aylarında bebeklerini hiç dışarı çıkarmazlar. Şüphesiz bu onların sağlığı için zararlıdır. Bebekleri kışın öğle saatlerinde dışarı çıkararak hava aldırmalıdır. Yazın da günün serin saatlerinde dışarı çıkarmalı, güneş banyosu yaptırmalıdır, Ağırlığı 5 kiloyu bulan bebeklere güneş banyosu yaptırılabilir Fazla serin havalarda bebeğin sadece ba caklarını güneşe göstermek yeter Güneş banyosuna önce 2 dakikadan başlamalı, sonra günden güne artırmalıdır. Güneş ışınları deride D vitamini meydana getirdiği için çok faydalıdır.
Çocuğun Banyo ve Temizliği
Çocuk bakımının en önemli konularından biri banyodur. Göbeği düşen çocuğa her gün banyo yaptırmalı, buna mümkünse ileri yaşlarda da devam etmelidir. Çocuğun yıkanacağı odanın sıcaklığı 24 derece civarında bulunmalı, suyun sıcaklığı da 36 derece olmalıdır. Küçük yaştan alıştırılırsa çocuklar yıkanmaya karşı büyük bir sevgi duyarlar. Kaynar dökülen su, göze kaçan sabun gibi sebepler yüzünden sudan ürken çocuğa banyo yaptırmak bir mesele olur. Bu bakımdan, bilhassa bebekleri yıkarken çok dikkat etmelidir.
Banyo çocuğun daima değişmek ihtiyacında olan cildinin bir an önce değişmesini sağlar. Vücut temiz olacağı için çıbanlar çıkmaz, iştahı artar, kan dolaşımı kolaylaşır
Çocukların idrar torbası yaşları ilerledikçe daha büyür, ve daha çok miktarda idrarı tutacak hale gelir. Bu bakımdan, çocuklar, çiş konusunda hiçbir şey yapılmasa bile, normal olarak, 1,5-2,5 yaşları arasında artık kuru yatıp, kuru kalkmaya başlarlar. Bebeklerin idrar torbası idrarı iki saat müddetle tutabilecek hale geldikten sonra onu belirli saatlerde çiş yapmaya alıştırabilirsiniz.
Bu çağ her çocukta değişir, genel olarak 15 aydır. Kız çocuklarının 9-10 aylıktan itibaren 1,5-2,5 saat çiş yapmadan durduğu görülür. O halde, bir bebeği iki saatte bir çişe tutmakla kuru bulundurabilirsiniz. Alıştırılan çocuklar 2 yaş civarında çişini söylemeye başlar.
Çocuğun Uykusu
Bebekler, doğumdan sonraki ilk haftalarda, sağlık durumları iyiyse, sadece mama saatlerinde uyanır, günün geri kalan kısmını uyumakla geçirirler. Ancak bazı bebeklerin uykusu daha azdır. Herhangi bir hastalığı olmadığı halde az uyuyorsa, bunda endişe edilecek bir şey yoktur. Çocuk, büyüdükçe uykusu azalır. Bebekler uyku saatlerini kendileri tâyin ederler, eğer bu saatlere dikkat edilirse çocuk her gün aynı saatlerde uyur uyanır Bir yaşına doğru, bir öğleden önce, bir sonra olmak üzere gündüz iki uyku yeter. İki yaşından sonra da gündüz sadece öğleden sonra bir uyku kâfidir,
Çocuklar, mümkünse, altı aylık olunca ana – babanın odasından çıkarılmalıdır. Bu yapılamazsa çocuğun odasının en çok bir yaşından itibaren aynİması gerekir. Bu yaştan sonra onu yalnız odada yatmaya alıştırmak gittikçe güçleşir, kendisini daima ana babasına bağımlı hisseder. Bundan daha önemlisi ana – baba arasındaki münasebetlerin çocuğun üzerinde yapacağı etkidir. Ruh hekimleri ana – baba arasındaki münasebetin, hattâ uyku arasında bile olsa, çocuğa fena etki yaptığını, onu korkuttuğunu tesbit etmişlerdir. Ayrıca, çocuk uyanık olduğu halde kendisini uyuyor gibi gösterdiği de bilinen olaylardandır.
Çocuk ayrı odada olsun, ana – babanın odasında olsun, geceleyin korkulu rüya görerek uyanabilir Bu durumda ana – babanın aklına gelen ilk çare onu koyunlarına almaktır. Bu da doğru değildir, çocukta alışkanlığa yol açar. En iyisi bir müddet meşgul olup yatıştırdıktan, cesaretlendirdikten sonra gene yatağına göndermektir. Hekimler çocukların beşik veya salıncakta, sallayarak değil, yatakta uyutulmalarına taraftardır.
Çocuklara uyku saatinin zevkli bir şey olduğunu aşılamalıdjr. Meselâ bazı küçük çocuklar yatarken bebeklerini koyunlarına almak isterler. Bilhassa kardeşi olmıyan çocuklar yalnızlık duygusu ile böyle şeylere daha düşkün olurlar. Bazıları daha başka oyuncaklarını da koynuna almak ister Bunların hiçbir zararı yoktur. Sağlık endişesiyle engel olmayı düşünmek de yersizdir. Nihayet, oyuncakları temizliyebilirsiniz.
Çocukların normal uyku müddeti şöyledir;
2-6 yaşlarında: Gece 12 saat, gündüz 1 – 2 saat;
6 – 9 yaşlarıhda : Gece 11 saat;
9-12 yaşlarında: Gece 10 saat.
Çocuğun bünyesine göre uyku saatleri daha az veya çok olabilir.
Çocuğu Nasıl Korumalı
Bebekler yürümeye başladıktan sonra ana-baba için gerçek bir düşünce konusu olur. Bir defa, evde kırıp dökmedikleri, kurcalamadıkları bir yer kalmaz, öte yandan kendilerine zarar verebilirler.
Bebek yürümeye başlayınca yapacak ilk şey çocuğun odasını, hattâ evi ona göre düzenlemek, kırılıp dökülecek şeyleri bir müddet için ortadan kaldırmaktır. Böylece hem ona: «Dur, otur, yapma!» demeye lüzum kalmaz, hem de çocuğun kendisine ve eşyaya bir zarar vermesi önlenir.
Öte yandan, masa lâmbası, radyo gibi ortadan kaldırılamıyacak eşya da vardır. O zaman, fazla üstelememek şartiyle, çocuğun bunlara dokunması yasak edilir. Bir defa yasak edilen bir konuda da artık hoş görür davranılmaz. Böylece çocukta bunun doku-nulmaması gereken bir şey olduğu düşüncesi uyanır. Aynı zamanda, çocuğa bir şeyi yapması yasak edilirken eline kutu, gazete vs. gibi ilgisini çekecek, bir şey verilerek, ona biraz önce yapmak istediği şeyi unutturmak lâzımdır.
Soba da anneler için önemli bir meseledir. Odanın içinde durup dinlenmeden dolaşan bebeği sobaya yapışmaktan korumak için en iyi yol, onu kucağa alıp, sobaya yaklaştırmak, elini değdirecekmiş gibi yaparak sobanın yakıcı ve çok tehlikeli bir şey olduğunu anlatmaktır. Bebek annesinin yüzündeki dehşet ifadesi ve elinde duyduğu sıcaklık yüzünden artık yaklaşmaya cesaret edemez.
Bu arada bebeğe her şeyi yasak etmemek lâzımdır. Zararlı olmıyan şeylere pekâlâ dokunabilir.
Çocuğun Rahatsızlıkları
Küçük çocuğun sağlık durumundaki değişikliklerin hemen doktora bildirilmesi gerektir. Bebeklerin çeşitli rahatsızlıkları olur. Bunların başında kusma ve ağrılar gelir.
Kusmalar. — Bazı bebekler ilk aylarda içtikleri sütün bir kısmını çıkarırlar. Bu, pek önemli değildir; hele bebek başka bakımlardan sıhhatli görünüyorsa hiç endişe etmemek gerekir. Yalnız, kusulan süt çok fazla, kusma da sık sık oluyorsa, hemen doktora haber vermelidir. Bazı kusmalar mide ile oniki parmak barsağı arasındaki geçiş yolunun yeteri kadar açılmamasından ilerigelir. Bu durumlarda kusma çok şiddetli bir püskürme şeklinde olur; hemen doktora başvurmak lâzımdır. Ayrıca, bazı hastalıklar da kusmaya yol açabilir.
Hıçkırık. — Bebeklerin çoğunda yemek saatlerinden sonra hıçkırık görülür. Önemli bir şey olmadığı gibi yapılacak bir şey de yoktur. Hazımsızlıktan olur. Hıçkırık biraz sıcak su içmekle geçiyorsa verilmesi mahzurlu değildir.
Gaz. — Mamalardan hemen sonra süt çocuklarının midesinde gaz toplanır. Çocuk yatar durumda olduğundan gazı kolayca çıkaramaz. Bu gaz çocuğa sancı verebilir. Çaresi bir müddet dik tutmak, göğsünden ve sırtından tutarak öne arkaya doğru eğip doğrultmaktır. Böylece, gaz çıkar, çocuk rahatlar.
Pamukçuk. — Hemen hemen bebeklerin hepsinde olur. Çocuğun dilinde, ağzının yanlarında ve damağında beyaz lekeler vardır. Bunlar bir çeşit mantardır. Çocuk sütünü içtikten sonra, kaynatılmış su içirmek veya temiz bir bezi suya batırarak emdirmek faydalıdır. Böylece, ağızdaki süt kalıntıları temizlenir, mantar besinsiz kalır. Bir hekime danışmak da ihmal edilmemelidir.
Pişik ve tedavisi. — İlk aylarda bebeklerin derisi çok hassastır. Çocuk hastaneden eve getirildiği zaman apışında pişik görülür. Bu hastanelerin ihmalkâr olmasından değil, bebeğin çok daha özel bir bakıma ihtiyacı olmasındandır. Pişik amonyaktan olur. Amonyak vücutta veya bezlerde kalan idrarda bakterilerin etkisiyle meydana gelir. O halde, pişikleri önlemek için en iyi yo! çocuğun bezlerini her gün kaynatmak, çocuğun altını doktorun vereceği antiseptik bir maddeyle silmektir. Pişik fazla ise, çocuğun bütün giyeceğini kaynatmalıdır. Ayrıca, altını da sık sık değiştirmeli, ıslak kalmasına meydan vermemelidir.
İsilik. — Bebeklerde sık sık görülen rahatsızlıklardan biri de isiliktir. Hele sıcak havalarda, yahut bebek fazla sıcak tutulunca görülür. En çok boyunda, ensede olur, şiddetli hallerde göğse ve sırta doğru yayılır. İsilik bebeğe fazla rahatsızlık vermez. En iyi tedavisi serin bulundurmaktır. Karbonatlı suyla ıslatılmış bir pamukla silmek de iyi gelir.
Sivilceler. — Bebeklerin bazan yüzünde, bazan vücutlarında sivilceler çıkar. Bu sivilcelerin çeşidi bünyeden bünyeye okadar değişir ki bazan deri hastalıkları uzmanları bile teşhis koymakta güçlük çeker. Besine karşı alerji sivilce sebeplerinden biridir. Bebekte sivilceler görülünce mutlaka doktora haber vermek gerekir.
Memelerin şişmesi. — Oğlan olsun, kız olsun, doğumdan sonraki günlerde çocuğun memeleri şişer, bazan süt bile gelir, Bu, doğumdan önce annenin bünyesinde meydana gelen salgı bezi değişikliklerinden ileri gelmiştir. Yapılacak hiçbir şey yoktur. Memelerin sıkılması veya masaj yapılması çok tehlikelidir.
Karın ağrıları. — Bebekleri çok rahatsız eden, bazan saatlerce ağlamalarına sebep olan rahatsızlıklardan bîri de karın ağrılarıdır. Bu ağrılar birçok sebeplerden ileri gelebilir. Doktora danışmalıdır.
Aşılar
Çocukları tehlikeli hastalıklardan korumak için küçük yaşlardan itibaren aşı yapılır. Her dönem aşı takvimi Sağlık bakanlığı ve çeşitli üniversitelerin yaptığı çalışmalar ile değişmektedir. Aile hekiminiz ya da çocuk hekiminiz size gerçek ve sağlıklı bilgiyi verecektir.
Sünnet
Sünnet, erkek cinsiyet organının başını kaplayan deri parçasının kesilmesidir Organın başı bir madde çıkarır. Bu maddenin deriyle baş arasında birikmesi zaman zaman tahrişlere, hattâ iltihaba yol açar. Bu bakımdan, sünnet Batı dünyasında da faydalı bulunmakta, çocuk bakımı kitaplarında sünnetin faydaları yazılmaktadır. Bizim dinîmizin sünnetlerinden de olması bakımından, bu küçük ameliye her erkek çocuğa yapılır.
