Eylemde Çatı Konusu Örnekler

Eylemde çatı nedir? Eylemde çatı konusu, nesnelerine ve öznelerine göre çatı konusu, örnekler, açıklaması.

EYLEMDE ÇATI

Eylemleri, zaman ve kişi bakımından inceledik. Şimdi de öznelerine ve nesnelerine göre inceleyelim.

ÇATILAR

A) ÖZNELERİNE GÖRE

1. ETKEN: Öznesi belli olan ya da özne alabilen.

2. EDİLGEN:Öznesi belli olmayan, özne almayan.

Ekleri: “-l-, -n-“dir.

3. DÖNÜŞLÜ: Yapılan eylemden öznenin kendisinin etkileniyorsa etkilenmesi.

Ekleri: “-l-, -n-, -ş-“dir.

4. İŞTEŞ: İşin karşılıklı ya da birlikte yapılmasıdır.

Eki: “-ş-“dir.

B) NESNELERİNE GÖRE

1. GEÇİŞLİ: Nesne alabilen.

2. GEÇİŞSİZ: Nesne alamayan.

3. OLDURGAN: Geçişsiz bir çatının geçişli yapılmasıdır.

Ekleri: “-t-, -r-, -dir-“dir.

4. ETTİRGEN: Geçişli bir çatının bir derece daha geçişli yapılması.

Ekleri: “-t-, -r-, -dir-“dir.

ÖRNEKLER:

A) ÖZNESİNE GÖRE:

1. ETKEN:

Yarın bizimle sen de geliyorsun, değil mi?
Oraya bugün de gidecek misin?
Öğleyin hiç yemek yemedim.
O, bütün insanları sever.
Kitabını okuduktan sonra bana ver.
O her sabah koşar.

2. EDİLGEN:

O öğretmen, bütün öğrenciler tarafından sevilir.
Eve pencereden değil kapıdan girilir.
Onun da hesabı görüldü.
Ayşe’ye de bir kazak alındı.
Gelin arabası süslendi.
Dergiler gönderildi.
Elmalar soyuldu.
Onlar en kısa zamanda birbiriyle görüştürülecek.

3. DÖNÜŞLÜ:

Çocuk, sabahtan beri tepiniyor.
Onlar sonunda boşandılar.
Bu olaya çok sevindik.
Evin içinde bir süre gezindiler.
Bu olaya çok üzüldüm.
Soğuktan paltosuna iyice büzüldü.
Oğluna sıkıca sarıldı.
Yüzme bilmediği için boğulmuş.
Olaylar iyice gelişti.
Okulunuza ben de alıştım.
Meyveler olgunlaştı.
Beni dövmeye kalkıştı.

UYARILAR: “l” ve “n” eki alan eylemlerin edilgen ya da dönüşlü olduklarını öznelerine bakarak bulabiliriz:

Arkadaşım yıkanıyor. (yıkanma eylemini özne (arkadaşım) yapmaktadır.
Bebek yıkanıyor. (yıkanma eylemini özne (bebek) yapamaz. Bu nedenle “bebek” sözde öznedir.

Dönüşlülük zamiri (kendi) dönüşlülük anlamı verebilir:
Arkadaşınız kendini çok üzüyor.

Bazı eylemlerin kökünde dönüşlülük anlamı vardır:

Asiye, eve döndü.

4. İŞTEŞ:

Ordularımız canla başla savaşıyorlar.
Arkadaşlarıyla selamlaştı.
Onunla dün tanıştık.
Bizim oğlanla güreştik.
Arkadaşlarıyla dövüşmüşler.
Sizinle yakında görüşürüz.
Bu olaya bayağı gülüştük.
Onu görünce kaçıştılar.

UYARI: Dönüşlü çatılarla işteş çatılar birbirine karıştırılmamalıdır:

Babanız biraz yatıştı.
O, dünya şampiyonuyla da güreşti.

B) NESNELERİNE GÖRE:

1. GEÇİŞLİ:

Bir kitap daha okudum.
Akşam yemeğini yediniz mi?
Arkadaşım bana güzel bir mektup yazmış.
Marangoz, mobilyalarımızı hazırlamış.
Antika vazoyu sen mi kırdın?

UYARI: Geçişli eylemler nesne almasalar da geçişli olarak kabul edilir:

Yarın okuyacağım. (-Neyi? –Kitabı.)

2. GEÇİŞSİZ:

Sabahları koşarım.
Telefon aralıksız çalıyordu.
O yedinci kattan düşmüş.
Bu konu da bugün bitmeli.
Aşkolsun, size çok gücendim.
Bugün, kar aralıksız yağdı.

3. OLDURGAN:

Atı her sabah koştururum.
Telefonu aralıksız çaldırdım.
Onu yedinci kattan düşürdüm.
Bu konuyu da bugün bitirmeliyiz.
Aşkolsun, beni de gücendirdiniz.
Çocuğu ağlatmayın, lütfen.