Keşmir bölgesi genel özellikleri ile Keşmir’in tarihi hakkında bilgilerin yer aldığı yazımız.
Keşmir, Güney Asya’da tarihsel bölge, eski prenslik. Yüzölçümü 222.236 km2. Kuzeyden Çin, doğudan Tibet, batıdan Pakistan, güneyden Hindistan’ın Himacal Pradeş ve Pencap eyaletleriyle çevrilidir. Günümüzde üçe ayrılmıştır: Kuzeybatıda, Pakistan denetimindeki Özgür Keşmir (yüzölçümü 78.932 km2), doğusu Hindistan’ın Cammu ve Keşmir Eyaleti (yüzölçümü 100.569 km2), altındaki 42. 735 km2‘lik bölge.
Keşmir dünyanın en yüksek sıradağlarının yer aldığı bölgedir. Himalayalar ile Karakurum, Pir Pancal dağlarının uzantıları Keşmir’de birleşir. Himalayalar üzerindeki dünyanın ikinci yüksek doruğu Godwin Austen (8.611 m), Nanga Parbat (8.126 m) vb yüksek doruklar, Keşmir sınırları içindedir. 3.000 m’nin üzerindeki yükseltiler sürekli kar ve buzullarla kaplıdır. Güneydoğudan doğan İndus Irmağı (3.050 m), derin vadiler boyunca akarak Cammu ve Keşmir Eyaleti’ni aşar. Gilgit, Çinap, Jhelum, Şiok, vb bölgenin öteki başlıca ırmakları da İndus’a karışır. Keşmir, Cihlam, Camba vadilerinde iklim ılıman olmasına karşın, yüksek kesimlerde kışlar çok soğuk ve sert geçer. 1.000 metreye kadar olan yüksekliklerde geniş yapraklı, 1.000 m’nin üzerinde alpin çayırları, 3.000 metrenin üzerinde sürekli kar sınırı görülür. Vadi tabanlannda buğday, arpa, mısır, pirinç, tütün vb. tarımı, meyvecilik, yaylalarda koyun, keçi, at, sığır yetiştiriciliği, ipek böcekçiliği, bölgede yaşayanların temel geçim kaynaklarıdır.
Endüstri etkinlikleri (yünlü ve ipek dokuma, orman ürünleri işleme, besin, vb) genelde Jammu ve Keşmir eyaletinde yoğunlaşmıştır. Ancak, evlerde el tezgâhlarında sürdürülen ipek halı, dokumacılığı geleneksel el sanatları, günümüzde de önemini korur. Yakut, linyit, boksit, alçı taşı, Keşmir’in başlıca yeraltı kaynaklarıdır.
Tarih. İlkçağlarda Budist ve Hinduların elinde bulunan bölge, 14. yüzyılda Müslüman egemenliğine girdi. Bu tarihten başlayarak İslâmlık hızla yayıldı. 1586’da, Hint-Moğol İmparatoru Ekber Şah, 1756’da, Afgan Kralı Ahmet Şah tarafından ele geçirildi. 1819′ da Sih Mihracesi Ranjit Şingh’in denetimi altına girdi; ertesi yıl İngiliz koruması altına alınan bölgede, yönetimin başına Ranjit Singh eski komutanlarından Gulab Singh getirilerek Cammu ve Keşmir mihracesi olarak tahtta çıktı. Gulab Sing, İngiliz desteğiyle Tibet’in bir parçası olan Ladakh’ı Keşmir topraklarına kattı. 1947’de Hindistan’ın bağımsızlığını kazanması üzerine, İngilizler bölgeden çekildiler. Nüfusun çoğunluğu Müslüman olduğundan halk Pakistan ile birleşmek istemesine karşın, yönetim, Hindistan ile birleşme kararı alınca, Pakistan, Keşmir’de çete savaşları başlattı. Şubat 1949’da varılan ateşkes antlaşması uyarınca, ateşkes hattına tampon olarak BM Barış Gücü yerleştirildi, plebisite başvurulara kadar bölgenin iki ülke arasında geçici olarak paylaştırılması kararlaştırıldı. Ancak, Hindistan, denetimi altındaki bölgeye eyalet statüsü (Cammu ve Keşmir) vererek kendine bağlandığını duyurdu (1956). Bu arada, Çin, Ladakh’ın Tibet’in bir parçası olduğu gerekçesiyle yöreyi işgal etti (Kasım 1962). Keşmir konusunda Hindistan karşısında mağdur durumda bulunan Pakistan, Batı Keşmir sınırını Çin lehine düzenleyen antlaşmayı (Mart 1963) destekledi. Hindistan, bu olaydan sonra bölgenin doğusunu daha yoğun bir biçimde denetlemeye başladı.
Özgür Keşmir için mücadele eden Şeyh Abdullah’ın arabuluculuk çabaları da arasında yeni bir silahlı çatışma başgösterdi. Ocak 1968’de, dört yıllık bir tutukluluk döneminden sonra Şeyh Abdullah’ın serbest bırakılmasıyla Hindistan denetimindeki bölgede karışıklıklar başgösterdi. Abdullah, Hindistan Başbakanı İndira Gandi’ye çağrıda bulunarak BM’nin 1950’de hazırlanan çözüm planının uygulanmasını önerdi. Plan, içişlerinde özerk olmak koşuluyla, Özgür Keşmir’in Pakistan’a; Cammu Hindistan’a bağlanmasını; Keşmir Vadisi’nin beş yıl süreyle BM denetiminde bırakılmasını öngörüyordu. Planın ikinci aşamasındaysa, beş yıl sonunda Keşmir Vadisi ya da bu konumunu sürdürecek, ya da duyuracaktı. Özgür Keşmir ile Cammu’nun, yeni devlete katılıp katılmamaları kendi iradelerine bırakılıyordu. Ağustos 1968′ de Keşmir Halkı Kongresi’ni topladı. Ertesi yıl yinelenen seçimlerde, kanlı olaylar çıktı. Eyalet yönetiminin, Hint-Pakistan halkın topraklarına elkoymak istemesi, şiddet olaylarını tırmandırdı. Keşmir Halkı Kongresi’nin Srinagar’da düzenlenen ikinci toplantısında (Haziran 1970), Pakistan’a katılınması,1971′ de yapılacak eyalet seçimlerinin boykot edilmesi yolunda karar alındı. Aralık 1971’de, Pakistan ile Hindistan bir kez daha karşı karşıya geldi. Hindistan, Cammu ve Keşmir Eyaleti’nin özerklik ya da ayrılıkla sonuçlanacak her türlü girişimi, gerekirse zor kullanarak bastıracaklarını açıkladı. Eyalet Başkanı Mir Sadık’ın 1971’de ölümü üzerine, yerine geçen yardımcısı, Seyid M. Kâzım, Mart 1972 Seçimleri’ni kazanarak Hint yanlısı politikanın sürdürülmesini sağladı. Aralık 1972’de yürürlüğe giren Simla Antlaşması ile Pakistan ve Hindistan denetimi altındaki Keşmir sınırları yeniden belirlendi. Politik hakları verilen Şeyh Muhammet Abdullah’ın, Ulusal Kongre Partisi, 1975 Seçimleri’nde çoğunluğu sağlayarak eyalet yönetimini üstlendi. Eyalet Başbakanı olan Şeyh Abdullah, bu konumunu 1980, 1984 seçimlerinde de korudu.
