Latin Amerika Edebiyatı ve Önde Gelen Yazar ve Eserleri (Ülke Ülke)

0
Advertisement

Dünya edebiyatının önemli bir ayağı olan Latin Amerika Edebiyatının ülke ülke önde gelen yazar ve eserleri hakkında bilgiler.

LATİN AMERİKA EDEBİYATI, Orta ve Güney Amerika ülkelerinin edebiyatının tamamına verilen isimdir. Brezilya Edebiyatı Portekizce, öteki ülkelerin edebiyatlarıysa İspanyolcadır. Latin Amerika’nın ortak tarihsel deneyimi, ulusal devletler kurulmasna karşın, bir Latin Amerika toplum bilincinin, oluşmasına da yol açtı.

Latin Amerika Edebiyatı, sömürgecilik döneminde sömürgeci ülkelerin kendi edebiyatlarına koşut olarak gelişti. 19. yüzyıl boyunca özellikle Fransa’nın etkisi öne çıktı (romantizm). Latin Amerika’nın son İspanyol sömürgesi olan Küba’nın bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte (1898), Latin Amerika ülkeleri kendi öz kültürlerine yönelmeye başladılar.

Arjantin.

Arjantin’de bağımsızlığını kazandıktan sonra kendine özgü bir edebiyat geliştirdi. Önceleri goşo’ların (sığırtmaç) yaşamını, sonsuz uzaklıkların hüznünü ve goşo söylencelerini konu alan halka özgü bir şiir oluştu. Jose Hernandez’in (1834-1886) Martin Fierro (1872) adlı goşo’nun yaşamını betimlediği destansı şiiri, 19. yüzyıl Latin Amerika eserlerinin en önemlilerinden biri sayılır. Goşo edebiyatı R. Güiraldes’in (1886-1927) lirik, izlenimci romanı Don segundo Sombra (Bozkırdaki Gölgeler, 1926) ve B. Lynch’in (1880-1951) psikolojik yaklaşımlı romanlarıyla yeni bir başarı düzeyine ulaştı.

Fransız romantizminin savunucusu F. Sarmiento (1811-1888) yurdunun ve halkının özelliklerine yönelik bir sanatı gerçekleştirmeye çalıştı, 1845’te bir tür destan olan baş eseri Facundo’yu yayımladı. Romantizm, V. Andrade (1839-1882) ve R. Obligado’ca (1851-1920) sürdürüldü. B. Mitre (1821-1906) ve V. F. Lopez gibi yazarlar denemeciliğe önem kazandırdılar. E. Ciambaceres (1843-1888), L. V. Lopez (1848-1894), J. Miro (1867-1896) ve özellikle İspanyol pikaresk romanına da bağlanan R. J. Payro (1867-1928) gibi yazarlar, E. Zola tekniğiyle doğalcı romanlar yazdılar. Şiirde modernizmi L. Lugones (1874-1938), düz yazıdaysa E. Larreta (1873-1961) uyguladı. Modernizm, E. Banchs (1888-1968), R. A. Arrieta (1889) ve B. F. Moreno (1886-1950) gibi şairlerin eserlerinde çok kişisel bir yoruma ulaştı.

Jorge Luis Borges

Jorge Luis Borges

Şair Jorge Luis Borges’ in (1899-1986) baş temsilcisi olduğu “Ultraismo” (Aşırı Ötesi) akımının yanı sıra özellikle toplumsal ve politik yükümlü/bağımlı bir edebiyat gelişti: E. Molinari (1898), L. Marechal (1900-1970), F. L. Bernardez (1900-1978), M. Fernandez (1874-1952), A. Yunque (1899-1965), E. Castelnuovo (1891-1966) ve R. Arlt (1900-1942). Bu edebiyatın öncüsü sayılan R. Arlt’ın varoluş kötümserliğini E. Mallea (1903) ve E. Sabato (1911) daha da derinleştirdiler. A. Bioy Casares (1914), J. Murena (1923) ve Borges’in kısmen fizik-ötesi, kısmen de düşlemsel edebiyatı büyük bir önem kazandı. Cortazar ve Borges’in yanı sıra Sabato ve M. Puig (1932), eserlerinde kenti (çoğunlukla Buenos Aires) “bunaltıcı-ezici güç” olarak öne çıkardılar. Raul Gustovo Aguirre (1927) ve Juan Gelman (1930) günümüz şairlerinin önde gelenlerindendir.

Advertisement

Bolivya.

Bolivya Edebiyatı’nda ilk önemli roman M. Caballero’nun (1819 – 1866) kaleminden çıktı. Romantik şiiri R. J. Bustamente (1821-1886) ve romanlar da yazan N. Aguirre (1843-1888) temsil ettiler. R. J. Freyre’nin (1868-1933) şiirleriyle Bolivya Edebiyatı’nda modernizm doruk noktasına ulaştırıldı. F. Tamayo (1879 -1956) bu akımın bir başka önemli temsilcisi oldu. A. Mendoza Chirveches (1883-1926) doğalcı romanlar yazdı. A. Arguedas’ın (1879-1946) romanı Raza de Bronze (Tunç Irk) 1919, İndio’ların ezilmesine karşı sert bir suçlamadır.

G. V. Fabre (1901), bir doğa ve yerel yaşayış biçimleri betimleyicisi olarak şiirde öne çıktı. Tarihsel olaylara, özellikle Bolivya-Paraguay arasındaki savaşa (1932-1935) O. Cerruto (1912) ve A. Cespedes’in (1904) roman ve öykülerinde geniş yer verildi. Pedro Shimose (1940), Ulusal Şiir Ödülü’ne layık görülen bir şair olarak seçkinleşti.

Brezilya.

17. yüzyılda Fransisken din adamı Frei V. do Salvador’un (1564-1636) tarihsel eserleriyle G. de Matos Guerra’nın (1633-1696) kültür tarihi açısından ilginç yergi ve bürleskleri oluştu. S. da Rocha Pita’nın 51660-1738) ve Frei M. de Santa Maria İtapariça’nın (1704-1768) tarihsel eserleri yanı sıra N. M. Pereira’nın (1652-1728) doğa ve töre betimlerinde “Brezilyalı olmak” düşüncesi kendini daha güçlü bir biçimde duyurdu.

18. yüzyıla kadar edebiyat etkinlikleri hemen hemen yalnızca ülkenin kuzeyiyle (Bahia) sınırlı kalırken, bu yüzyılda edebiyat güneyde de gelişme gösterdi. Frei J. de Santa Rita Durao (1722-1784) ve J. Basilio da Gama (1740-1795) gibi epik şairler başta olmak üzere “Minas Okulu“nun öteki şairleri güneydeki edebiyatın önde gelen temsilcileri oldular. A. Gonçalves Dias (1823-1864) romantik şiirin en önemli ustası sayıldı. M. A. Alvares de Azavedo (1831-1852), L. J. Jungueira Freire (1832-1860) ve B. J. da Silva Guimaraes (1825-1884), şiirlerinde geç romantizme özgü yaşam bıkkınlığını ve kötümserliği dile getirdiler. A. de Castro Alves (1847-1871) ve T. Barreto (1839-1889) romantik öznelciliğin karşısına toplumsal bağımlı şiir çıkardılar.

A. de Almeida (1830-1861) ve J. M. de Alcenar (1829-1877) gerçekçi romanlarıyla, A. d’Escragnolle Tauny (1843-1899) toplum romanlarıyla seçkinleştiler. Fransız Parnasçı Okulu biçemindeki şiiri O. Bilac (1865-1918) ve aynı zamanda ünlü bir romancı olan Machado de Assis (1839,1908) temsil ettiler. J. de Cruz e Sousa (1861-1898) ve A. de Guimaraes (1870-1921) simgeciliğin (sembolizm) başlıca şairleri oldular. A. Azevedo (1857-1913) doğalcı, H. Coecho Neto (1864-1934) ve E. da Cuhna (1866-1909) bölgeci anlayışta romanlar yazdılar.

João da Cruz e Sousa

João da Cruz e Sousa

Romancı ve şair M. R. M. de Andrade (1893-1945), şair M. Bandeira Filho (1886-1968), R. de Carvalho (1893-1935) modernizmin önde gelen temsilcileri oldular. Brezilya’nın çağdaş şairlerinin en önemlileri arasında G. da Almeida (1890-), J. O. de Andrade (1890-1954), J. de Lima (1895-1953), C. D. de Andrade (1902), Cecilia Meireles (1901-1964), M. Mendes, A. F. Schmidt (1906-1965), J. C. de Melo Neto (1920), T. de Mello (1926) sayılabilir. Bölgeci roman geleneğini sürdüren başlıca yazarlar: J. Lins do Rego Cavalcanti (1901-1957), G. Ramos (1892-1953), J. Amado (1912), E. Verissimo (1905-1975), J. Guimaraes Rosa (1908-1967) ve O. Lins (1924).

Advertisement

Ekvador.

Güney Amerika’da aydınlanmacılığın baş temsilcilerinden biri olan F. E. de Santa Cruz y Espejo (1747-1795), çoğunlukla yergili yazılarıyla ülkenin bağımsızlığının düşünsel öncülerinden biri sayıldı. J. J. de Olmedo (1780-1847) şiirlerinde Antik Çağ örneklerine öykündü. La Victoria de Junin. Canto a Bolivar (Junin Zaferi. Bolivar’a Şarkı) 1825 adlı oyunda Simon de Bolivar’ın zaferlerini yüceltti.

Ekvador’da oldukça geç ortaya çıkan romantizmi J. L. Mera (1832-1894) temsil etti. Denemeci J. Montalvo (1832-1889) modernismo’nun öncüsü, A. Borja (1892-1912) ve M. A. Silva (1899-1920) başlıca şairleri oldular. J. Gallegos Lara (1911-1947), E. Gü Gilbert (1912), J. de la Cuadra (1903-1941), A. Ortiz (1914) ve J. İcaza (1906-1978) romanlarında toplumsal ve politik sorunları işlediler.

José de la Cuadra

José de la Cuadra

J. Carrera Andrade (1902-1978), G. Escudero (1903), J. Reyes (1905) gibi şairler öncü eğilimlere yakınlık duydular. A. Murriagui (1939) ve U. Estrella (1930) gibi şairler edebiyata politik etkinlik yüklemeyi amaç edindiler.

Guatemala.

J. Milla’nın (1822-1888) tarihsel romanlarında romantizm en güçlü anlatımını buldu. E. Gomez Carrilo (1873-1927) düz yazılarıyla modernismo’nun ülkedeki başlıca temsilcisi sayıldı. M. Monforte Toledo (1911) yerli geleneklerine bağlı ve toplum eleştirel romanlarıyla öne çıktı. L. Cardoza y Aragon (1900), şairliğinin yanı sıra deneme yazarı olarak da tanındı. M. A. Asturias (1899-1974) halkının kültür kökenini canlandıran, onun yazgılarını dile getiren, ülkesini sömüren iç ve dış güçleri sergileyen romanlarıyla 1967 Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görüldü. O. R. Castillo (1936-1967) önde gelen çağdaş şairlerdendi.

Kolombiya.

1819’a kadar süren sömürge döneminde Bogota’da canlı bir kültür yaşamı gelişmişti. H. D. de Camargo (öl. 1656 ya da 1659), F. A. de Velasco y Zorilla (1647-1703) Gongora ve Queveda ardılı barok şairlerin önde gelenlerindendi. Önemli adlarla temsil edilmeyen yeni klasikçi anlayış, J. G. Ortiz’in (1814-1892) eserleriyle yerini romantizme bıraktı. J. E. Caro (1817-1853), R. Pombo (1833-1912), R. Nunez (1835-1894) ve M. A. Caro (1843-1909) önde gelen romantik şairlerdi. M. A. Caro ve R. J. Cuerva (1844-) aynı zamanda çağın en önemli dilcileri sayıldılar. Şiirde modernismo’yu G. Valencia (1873-1943) ve M. A. Osorio (1883-1942), düz yazıdaysa J. M. Vargas Vila (1860-1933) temsil ettiler.

Gabriel Garcia Marquez sözleri

T. Carasquilla (1858-1940) ve J. E. Rivera (1889-1928) gerçekçi, bölgeci romanlar yazdılar. G. Arciniegâs (1900) denemenin ve tarihsel romanın ustası sayıldı. J. Zalamea’nın (1905-1969) romanları, Asturias’ın eserleri yanı sıra Latin Amerika diktatörlükleriyle edebi hesaplaşmanın doruk noktasını oluşturdu. Günümüzde ise önce yerli ve ulusal, sonra evrensel olmayı başarmış, dilinin bütün zenginliklerini kullanarak yazdığı romanlarıyla 1982 Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan G. Garcia Marquez (1928) ve M. Mejia Vallejo (1923) gibi yazarlar öne çıktılar.

Küba.

J. Maria da Heredia (1803-1839) yalnızca Küba’nın değil, aynı zamanda Latin Amerika’nın da ilk büyük şairi oldu. C. Villaverde (1812-1894) ve A. Suarez y Romero (1818-1878) düz yazılarıyla romantizmin ustaları sayıldılar. Oyun yazarı, şair ve Latin Amerika’nın önde gelen deneme yazarlarında J. Marti (1853-1895) modernismo’nun öncüsü oldu. Modernci şairler arasında J. del Casal (1863-1893) öne çıktı. Poesi a Negra (Zenci Şiiri) ile lirik dışa vurumculuğu E. Florit (1903) ve N. Guillen (1902) temsil ettiler. Günümüz şairleri arasında R. Fernandez Retamar (1930), D. Fernandez Cherician (1940) sayılabilir. Roman, Alejo Carpentier (1904-1980), J. Lezama Lima (1910), G. Cabrera İnfante (1929), E. Desnoes (1930), S. Sarduy (1937) ve M. Barnet (1940) gibi yazarlarca yüksek bir düzeye ulaştırıldı.

Meksika.

İspanyol kronikçilerin yazılarında F. Lopez de Gomora (1512-1572) ve B. Diaz del Castillo’nun (1498-1582) eserleriyle özellikle B. de Balbuena’nın (1568-1627) Grandeza Mexicana’sı (1604) öne çıkarılır. Gongora biçiminde şiiri Juana İnes de la Cruz (1651-1695) doruk noktasına ulaştırdı. M. M. Flores (1840-1885) ve J. R. Galvan (1816-1842) romantik şiiri temsil ettiler. S. Diaz Miron (1853-1928), M. Gutierrez Najera (1859-1895), A. Nervo (1870-1919), E. Gonzales Martinez (1871-1952) modernismo’nun önde gelen şairleri oldular. Jose Juan Tabloda (1871-1945) Ultraismo’yu benimsedi. J. Torres Boet (1902 -1974) geç dışavurumcu şiirleriyle sivrildi. Octavio Paz (1914); 1990 Nobel Edebiyat Ödülü) eserlerinde varoluşçuluğun etkilerini yansıttı.

Öteki tanınmış şairler: J. Gorostiza (1901), E. Huerta (1914), J. Sabines (1926),

Düzyazı: J. J. Fermandez de Lizardi (1776-1827) pikaresk romanlar; J. A. Mateos (1831-1913), V. Riva Palacio (1832-1896) ve R. Delgado (1853-1914) gerçekçi romanlar; F. Gamboa (1864-1939) doğalcı romanlar yazdı.

Advertisement

1910 Devrimi’ni konu alan siyasal-tarihsel roman kendine özgü bir tür olarak gelişti. Başlıca temsilcileri: M. Azuela (1873-1952), M. L. Guzman (1887-1976), G. Lopez y Fuentes (1897-1967), R. F. Munoz (1899- ve A. Yanez 1904). Devrim sonrası Meksika toplumu J. Revueltes (1914), Carlos Fuentes (1929) ve J. J. Arreola (1918) gibi yazarların romanlarına konu oldu.

Çağdaş Meksika edebiyatının öteki önemli düzyazı ustaları: Juan Rulfo 1918 R. Castellanos (1928-1974), J. Elizondo (1932), J. Garcia Ponce (1932) ve şiir de yazan J. E. Pacheco (1939).

Denemecilik J. Vasconselos (1881-1959), aynı zamanda bir şair olan A. Reyes (1889-1959) ve L. Zea (1912) gibi yazarlarca ülke edebiyatının önemli bir türü yapıldı.

Nikaragua.

Ruben Dario (1867-1916), özellikle modernismo’nun kurucusu olarak Latin Amerika’nın en büyük şairlerinden biri sayılır. Ernesto Cardenal (1925) İspanyol dilinde dinsel şiirin en tanınmış temsilcisidir. F. Gordillo Cervantes (1940-1967) siyasal savaşımını şiirleriyle de sürdürdü.

Paraguay.

Paraguay’da geç ortaya çıkan modernismo’yu F. L. Barreiro (1872-1929), E. Farina Nunez (1885-1925), G. Molinos Rolon (1889-1945), Ramos Gimenez (1895), J. C. Ortiz (1900), H. Fernandez (1903-1927) gibi şairler temsil etti. N. Gonzalez (1897) şiirlerinde ve düz yazılarında Guarani folkloru öğelerine yer verdi. Düzyazı, Costumbrismo (toplum gerçeğini ahlakçı tutumla ve yerel renklerle betimleyen akım) ve toplum eleştirel roman üzerinden A.Roa Bastos’un (1917) “büyülü gerçekçilik”ine varan bir gelişme gösterdi.

Peru.

Bir İspanyol baba ve bir İnka oğlu olan Garcilaso de la Vega’nın (1539-1616) yaratısı, hispanoamerikan edebiyatının ilk büyük ürünü sayılır. Romantizm R. Palma (1833-1919) ile doruk noktasına ulaştı. Modernismo’yu şiirde J. M. Eguren (1882-1942) ve J. Santos Chocano (1875-1934), düz yazıda V. Garcia Valderon (1887-1959) izlediler. İlk indigenist romanı Clorinda Matto de Turner (1894-1909) yazdı. C. Vallejo (1892-1938) öncü şiiri, C. Morro (1906-1967) ve J. M. Arguedas (1911-1969) yerli temalarını toplum eleştirel yaklaşımla işlerken M. Vargas Llosa (1936), romanlarında toplumsal sorunlara (özellikle kent toplumuna) ağırlık verdi. Öteki tanınmış şairler: C. Oqugendo de Amat (1909-1936), M. Moreno Jimeno (1913), A. Corcuera (1935), J. Heraud (1942-1963).

Şili.

Şili edebiyatının ilk önemli eseri P. de Ona’nın (1570-1634) Arauco-Domado (1596) adlı destanıdır. Romantizm F. Bilbao (1823-1865) G. Blest Gana (1829-1904) ve E. Lillo’a (1826-1910) temsil edildi. A. Blest Gana (1830-1920) romanlarıyla romantizmden gerçekçiliğe geçişi müjdeledi. Modernismo Şili’de ülke sınırları dışına taşacak önemde temsilci bulamadı. Şili Edebiyatı 20. yüzyılda Gabriela Mistral (1889-1957), V. Huidobro (1893-1948) ve özellikle Pablo Neruda (1904-1973; 1971 Nobel Edebiyat Ödülü) gibi şairlerle dünya çapında geçerlilik kazandı. P. Prado (1886-1952) şair ve roman yazarı olarak tanındı.

Öteki tanınmış romancılar: E. Barrios (1884-1963), J. Edwards Bello (1887-1968), M. Rojas (1896-1973), C. Drougett (1912), F. Alegria (1918), E. Lafourcade (1927) ve özellikle Jose Donoso (1925).

Tanınmış şairler: N. Parra (1914), Oscar Castro Z. (1910), E. Lihn (1929).

Uruguay.

B. Hidalgo (1778-1823) goşo biçeminde yurtseverlik şiirleriyle ünlendi, romantik Şiiri J. Zorilla de San Martin (1855-1931) temsil etti. E. Acevedo Diaz (1851-1924) ve C. Reyles (1868-1924) gerçekçi düz yazılarıyla öne çıktılar. H.Quiroga (1879-1937) gizemli-ürpertici öyküler yazdı. J. E. Rodo (1871-1917) modernismo’nun önde gelen deneme yazarı sayıldı. Modernismo’yu şiirde J. Herrera y Reissig (1875-1910) ve C. Sabat Ercasty (1887-?) temsil ettiler. Delmira Agustini (1886-1914) ve Juana de İbarbourou (1895-1980) gibi kadın şairler öne çıktılar. Şair İ. Pereda Valdezs (1899) Ultraismo’ya temsil etti. E. Amorim (1900-1960) romanlarında Pampa’ya ve goşoların dünyasını, J. C. Onetti (1909) kent yaşamını konu edindi. C. M. Morena (1917), M. Benedetti (1920), F. Hernandez (1902) ve F. Espinola (1901) kısa öyküleriyle seçkinleştiler.

Venezuela.

A. Bello (1781-1865) ve R. M. Baralt (1810-1860) klasikçi anlayıştaki şiirleriyle Venezuela Edebiyatı’nın ilk önemli temsilcileri sayıldılar. Romantikler arasında şair J. A. Maitin (1804-1881) yerel renklere ağırlık verdiler. R. B. Fombona (1847-1944) gerçekçi-yergili toplum romanları yazdı. Ülkenin en önemli romancısı sayılan Romulo Gollegos (1884-1960) eserlerinde Llano’lardaki yaşamı canlandırdı. M. Diaz Rodriguez (1868-1927), P. E. Coll (1872-1947) ve Teresa de la Parra (1895-1936) modernci biçimde yazdılar. A. U. Pietri (1905), J. Padron (1910), J. F. Ruiz (1911) ve M. P. Salaş (1901-1965) romanlarıyla, M. Otero Silva (1908) roman ve şiirleriyle, O.D Sola (1912) şiirleriyle çağdaş Venezuela Edebiyatı’nın başarılı temsilcileri oldular.

Advertisement


Leave A Reply