Selenyum Elementinin Özellikleri, Bileşikleri, Kullanım Alanları ve Periyodik Cetveldeki Yeri

0
Advertisement

Selenyum elementinin özellikleri, atom numarası, bileşikleri, periyodik cetveldeki yeri, kullanım alanları, Selenyum elementi ile ilgili bilgi.

Siyah, camsı amorf (ince gri selenyum tabakası ile) ve kırmızı amorf selenyum

Siyah, camsı amorf (ince gri selenyum tabakası ile) ve kırmızı amorf selenyum (Kaynak: wikipedia.org)

Selenyum; Periyodik çizelgenin VI A grubunda yer alır. Az bulunan bir ametaldir. 1817’de İsveçli kimyacı Berzelius tarafından sülfürük asidin hazırlanmasında kullanılan kurşun odalardaki çamurun içinde bulundu.

  • Sembolü: Se
  • Atom Numarası: 34
  • Atom Ağırlığı: 78.96
  • Elemet serisi: Ametal
  • Maddenin Hali: Katı
  • Görünümü: Gri

Buharı, 900°C’a kadar Ses moleküllerinden, bu sıcaklığın üstündeyse Se2moleküllerinden oluşmuştur. Gri (metalik) selenyum, kullanımının temelini oluşturan çok ilgi çekici özelliklere sahiptir. Selenyum, yarı-iletken bir elementtir; ısı ve elektriği iletir ve aydınlatıldığı zaman özdirenci azaldığı için bazı fotosellerde kullanılır. Ayrıca, kükürtleme aracı olarak da yararlanılır. Yükseltgenmeyen çeliklerin ve içine katıldığı bakırların işlenmesini kolaylaştırır; camın rengini gidermeye de yarar. Kadmiyum selenür ise (CdSe) kırmızı pigment olarak kullanılır. Ergimiş selenyumun aniden soğutulmasıyla camsı selenyum adı verilen selenyum çeşidi elde edilir. Bu element koyu kahverengi, parlak, özgün ağırlığı 4.3, yarı iletken, karbon sülfürde çok az çözünen bir katıdır. Hafifçe ıslatıldığında, özgülağırlığı 4,5 olan billurlu kırmızı selenyuma dönüşür. Son çeşidi kırmızı amorf selenyum’dur ve selenyöz asidin indirgenmesiyle küçük parçalar (selenyum çiçeği) biçiminde çökelir.

Selenyum Bileşikleri:

Selenyum hidrojenle birleşerek selenyumlu hidrojen ya da hidroselenik asidi H2Se verir; bu bileşik, hidrojenin sıcakta selenyumla doğrudan doğruya birleşmesinden ya da bir asidin herhangi bir madeni selenyüre etkimesinden elde edilir; kötü kokulu, -42°C’ta sıvılaşan, suda çözünen bir gazdır. Kükürtlü hidrojenden çok daha zehirlidir ve kimyasal özellikleri bu gaza benzer.

Selenyumun su etkisiyle ayrışan iki klorürü vardır. Bunlar klorun selenyuma etkimesiyle elde edilen katı SeCl4 ve selenyumun bu klorüre etkimesi sonucunda oluşan sıvı Se2Cl2‘dir. En önemli oksidi, selenyumun doğrudan doğruya oksitlenmesinden elde edilen selenyöz anhidrit’tir (selenyumdioksit) Se02; bu oksit, suda çözünerek selenyöz asit H2SO3 veren beyaz bir katıdır. Daha az kararlı olan selenik asit H2HeO4 selenyöz asidin klor suyu ya da oksijenli su ile oksitlenmesinden elde edilir; selenyum tuzları olan selenyatlar sülfatlarla eşbiçimlidir. Ametallerle yaptığı öbür bileşikler arasında, iki selenyum sülfür SeS2 ve SeS3, üç fosfor selenyür ve bir karbon selenyür CSe2 sayılabilir. Birkaçı doğal durumda bulunan madeni selenyürler sülfürlere benzer; bunlar ya madenle selenyumun sıcakta birleşmesinden, ya bir maden tuzunun selenyumlu hidrojenle çökeltilmesinden, ya selenit ya da selenyatların karbonla indirgenmesinden elde edilir.

H2SeO3 + 2SO2 + H2O → Se + 2H2SO4

Advertisement

Selenyum Elementinin Özellikleri

Selenyum, semimetal olarak sınıflandırılan bir kimyasal elementtir. İşaretlemesi “Se” olan selenyum, atom numarası 34’e sahiptir ve doğada yaygın olarak bulunur. İşte selenyumun özellikleri:

  • Selenyum, katı bir elementtir ve gri renklidir.
  • Selenyum, oda sıcaklığında kararlıdır ve diğer elementlerle kolayca reaksiyona girmez.
  • Selenyumun erime noktası 217°C, kaynama noktası ise 685°C’dir.
  • Selenyum, yarı iletken özellik gösterir ve güneş enerjisi panellerinde kullanılan CdTe (kadmiyum telurit) güneş hücrelerinde kullanılır.
  • Selenyumun diğer kullanım alanları arasında fotoğrafçılık, cam üretimi, metalürji, tarım, kozmetik ve ilaç endüstrisi bulunur.
  • Selenyumun bazı bileşikleri, insan vücudundaki antioksidan enzimlerin bir bileşeni olarak önemlidir.
  • Selenyumun toksik dozu oldukça yüksektir ve fazla alınması ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
  • Selenyum, periyodik tabloda oksijen ve kükürtün hemen altında bulunur ve benzer kimyasal özelliklere sahiptir.

Selenyum Elementinin Bileşikleri

Selenyumun birçok bileşiği vardır ve bunlar genellikle selenyumun oksidasyon durumuna (valans) bağlı olarak değişir. İşte selenyumun bazı bileşikleri:

  • Selenyum dioksit (SeO2): Renksiz, keskin kokulu, toksik bir katıdır. Cam ve seramik endüstrisinde kullanılır.
  • Selenyum trioksit (SeO3): Berrak bir katıdır ve organik bileşiklerin sentezinde kullanılır.
  • Hidrojen selenür (H2Se): Renksiz bir gazdır ve kötü bir koku yayarak toksiktir. Elektronik endüstrisinde kullanılır.
  • Selenyum sülfür (SeS2): Sarı renkli bir katıdır ve cam endüstrisinde kullanılır.
  • Selenik asit (H2SeO3): Berrak bir sıvıdır ve bazı sanayi uygulamalarında kullanılır.
  • Selenürik asit (H2SeO4): Berrak bir sıvıdır ve bazı ilaçların üretiminde kullanılır.
  • Selenyum disülfit (SeS2): Sarımsı renkli bir katıdır ve kauçuk endüstrisinde kullanılır.

Selenyumun diğer bileşikleri arasında selenik sülfür (SeS), selenositrik asit (H2SeO6) ve selenobromik asit (HBrSeO3) yer alır.

Periyodik Cetveldeki Yeri

Selenyum, periyodik tablonun 4. periyodunda yer alır ve 16. grubun bir üyesidir. Bu grup, oksijen ailesi olarak da bilinir ve selenyum, oksijen, kükürt, tellür ve polonyum gibi diğer elementleri içerir. Selenyumun yer aldığı grup, 2 valans elektronu olan elementlerdir ve genellikle oksijenle benzer kimyasal özelliklere sahiptirler. Selenyumun periyodik tablodaki sembolü “Se” dir ve atom numarası 34’tür.

Kullanım Alanları

Selenyumun birçok endüstriyel kullanım alanı vardır. İşte selenyumun başlıca kullanım alanları:

Advertisement
  • Fotoğrafçılık: Selenyum, fotoğrafçılıkta kullanılan birkaç elementten biridir. Siyah-beyaz fotoğrafçılıkta kullanılan bir tonlama ajanı olarak kullanılır ve tonlanmış fotoğraflarda daha iyi bir görüntü kalitesi sağlar.
  • Cam üretimi: Selenyum, bazı özel camların üretiminde kullanılır. Örneğin, selenyumlu camlar, radyasyona karşı dirençli olan yüksek kaliteli bir cam türüdür.
  • Elektronik: Selenyum, güneş hücrelerinde ve diğer yarı iletken cihazlarda kullanılan CdTe (kadmiyum telurit) güneş hücrelerinin üretiminde önemli bir malzemedir. Ayrıca, selenyumlu tellürür (SeTe) malzemeleri, termoelektrik uygulamalarında kullanılır.
  • Tarım: Selenyum, bazı bitkilerin büyümesi ve gelişmesi için gereklidir. Topraklarda selenyum eksikliği olan bölgelerde, selenyumlu gübreler kullanılarak bitki yetiştiriciliği yapılabilir.
  • Kozmetik: Selenyum, cilt bakımı ve saç bakımı ürünlerinde kullanılır. Bazı şampuanlar, kremler ve diğer kozmetik ürünlerinde selenyum bileşikleri bulunur.
  • İlaç endüstrisi: Selenyum bileşikleri, bazı ilaçların üretiminde kullanılır. Özellikle antioksidan özellikleri nedeniyle, bazı vitamin ve mineral takviyeleri içinde de selenyum yer alır.
  • Metalürji: Selenyum, bazı metalürjik uygulamalarda kullanılır. Özellikle bakır rafinasyonu işlemlerinde selenyum kullanımı yaygındır.

Bu kullanım alanlarının yanı sıra, selenyum bazı diğer endüstriyel uygulamalarda da kullanılır. Ancak, selenyumun toksik dozu yüksek olduğu için aşırı miktarda kullanımı ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.


Leave A Reply