Toprağın drenajı nedir, neden gerekir? Toprağın drenajı nasıl yapılır, yeraltı drenajı, hakkında bilgi.Toprağın Drenajı Nedir? Nasıl Yapılır?
Kalkerli kayalardan süzülen sular x-x çizgisi üzerinde sıralanan kaynaklarla yer yüzüne çıkar. Kaynaklardan geçen çizgi boyunca açılan hendek yardımı ile toplanan sular ırmaklara akıtılır. Böylece çevredeki toprak su baskınından korunmuş olur.
TOPRAĞIN DRENAJI
Alçak arazi ve çukurluklar, özellikle akar sular boyunca olanlar, orta şiddette yağmurlardan sonra bile, sık sık su baskınına uğrar. Böyle üstü devamlı olarak su ile kaplı topraklarda sadece sulu çayır bitkileri, saz ve kamışlar yetişebilir. Çünkü toprak suya boğulmuştur, yani toprağı meydana getiren tanecikler arasına hava yerine su dolmuştur. Bitkilerin kökleri büyüyebilmek için oksijene muhtaçtır. Genellikle bitkiler suya boğulmuş toprakta yaşayamaz, tipik bataklık bitkilerinde köklerin yapısında borucuklar ve gözenekli dokular vardır. Bu sayede oksijen kökün her yerine ulaşabilir.
Toprağın suya boğulmasından daha çok alt katmanlar sorumludur. Hattâ arasıra civar tepelere yağan çek şiddetli yağmurlar sebebiyle, çok seyrek olarak, su baskınına uğrayan topraklarda bile durum böyledir. Yağmur kuru toprağa düşünce çabucak emilir, su toprak taneciklerinin yüzeyine yapışarak tutulur. Yağmur daha fazla yağarsa toprak taneciklerinin tümünün yüzeyi bir su katmanı ile örtülür.
Kilin Etkisi
Bundan sonra gelen fazla su ağırlığın etkisi ile, su geçirmeyen bir katmana (su geçirmeyen kayalara) varıncaya kadar, aşağı doğru süzülür. Killi kayalar suyun geçmesini önler. Su daha derine gidemeyince yavaş yavaş yükselir ve toprak tanecikleri arasına sıkışmış hava kabarcıklarını dışarı atar. Bu suya yeraltı suyu denir. Bunun yüzeyine yeraltı su düzeyi adı verilir. Eğer suyu geçirmeyen kayalar toprağın yüzeyine yakın ise, su toprağın yüzeyine yükselir ve su baskını olur. Eğer arazi meyilli ise yüzeye ulaşan su yavaş yavaş akarak ırmaklara ulaşır ve toprağın suyu çekilir. Fakat alçak ve düz arazide su çabuk çekilmez ve böyle topraklar tarım için elverişli olmaz.
Eğer kil katmanı çok derinde ise toprağın suya boğulması çok nadir olur. Çünkü su düzeyi çok seyrek olarak toprağın üstüne çıkabilir. Eğer killi katman yüzeyde ise su aşağıya hiç geçmez ve en küçük çukurlar bile su ile dolar. Toprağın suya boğulması ırmaklardan devamlı su emilmesi ile de meydana çıkabilir. Eğer su aşağı doğru süzülürken kum veya kireç taşı (kalker) gibi gözenekli bir katmana rastlarsa, hem düşey hem de yatay olarak bu katmanlar içine yayılır. Eğer su gözenekli katmanların sonuna ulaşırsa, oradan yer yüzüne çıkarak kaynak sularını meydana getirir. Eğer kaynak dik bir yamaçta olursa bir ırmak doğurur. Fakat düz bir arazide çıkan kaynak suları, eğer hemen yüzeyde su geçirmeyen bir katman varsa, bataklık meydana getirir.
Nehir Yataklarında
Nehir yataklarında bulunan topraklar, bitkiler için son derece önemli, madensel tuzlar bakımından zengin olduğu için, çiftçiler böyle yerleri başı boş bataklık halde bırakmayı istemezler. Drenajın değeri ise insanların ilk defa tarıma başladıkları çağlardan beri bilinir. Bunun amacı yer üstü ve yer altı sularını çabucak akıtmak ve yeraltı su düzeyinin köklerin alt sınırını aşmamasını sağlamaktır. Şiddetli sellerden veya ırmakların taşmasından doğan su baskınlarına karşı açık drenaj yapılır. Bunlar toprak yüzeyinde açılmış hendeklerdir. Hendekler yardımı ile su tabii drenajdan daha çabuk olarak ırmaklara taşınır. Açık drenaj düzeni çeşitli ülkelerde ve yurdumuzda sık sık su baskınları elan Meriç kıyıları ile Çukurova’da uygulanır. Açık drenaj kanallarını korumak ve temizlemek kolaydır. Fakat bu düzen ekilip biçilen topraklarda yapılamaz, yalnız boş araziler ve ormanlık bölgelerde uygulanır.
Yeraltı Drenajı
Tarım yapılan toprakta drenaj yapmak gerekirse yeraltı drenaj düzeni uygulanır. Bu da boru veya köstebek drenajı şeklinde olur. Adından da anlaşıldığı gibi boru drenajında toprak altında belli bir seviyede boru şebekesi döşenir. Borular topraktan yapılan sırsız künklerden ibarettir. Su künklerin içine sızar ve kolayca akar. Böylece su düzeyi künklerin bulunduğu düzeyin üstüne çıkamaz. Drenaj yapılacak bölge iyice incelenir, arazinin yüksek ve alçak yerleri ve meyillerin doğrultuları iyice işaretlenir.
Plan Çizilmesi
Bundan sonra işe başlamadan önce bir plan çizilir. En dik meyillere birbirine paralel ince künkler döşenir. Bu küçük borular daha aşağıdaki uzun ve daha az dik meyillere döşenmiş kalın künklere bağlanır. Kalın künkler ya ırmak ya da hendeklere açılır. Künklerin meyillerinin düzgün olmasına çok dikkat edilmelidir. Bunlar çok dik de olmamalıdır, yoksa hızla akan su, künkleri parçalayabilir. Hendek kazma işi çoğu kere makinelerle yapılır. Bunlar yüzeydeki küçük tümseklere rağmen düzgün hendekler açar. Künkler aralarında açıklık kalmamak üzere dikkatle döşenmelidir; yoksa, açık yerlerden içeriye dolacak toprak bunları tıkayabilir.
Düz yerlerde açılan hendekler çıkış yerine doğru derinleşecek şekilde kazılır. Tarla sürüldüğü zaman künklerin bozulmaması için yeteri kadar derine gömülmelidir. Yumuşak ve kabarık toprakta derinlik 120 cm kadar olmalıdır. Buna karşılık sert toprakta su ileriye doğru pek az işlediği için derinlik 60 cm. yi geçmemelidir. Künkler arasındaki uzaklıkta yine toprağın cinsine bağlıdır. Ağır toprakta künkler arasındaki uzaklık 8 m olabilir. Yumuşak toprakta 30 m lik aralık uygun olur.
Köstebek drenajı
Boru drenaj çok pahalıdır. Ancak üzüm bağları gibi değerli ürünler çıkaran yerlerde veya başka türlü drenajın yapılamayacağı hallerde uygulanır. Köstebek drenajı ucuz yapılır. Küçük ve ince drenaj kanallarına künk konmaz. Bu silindir şeklindeki kanallar köstebek denilen mermi biçiminde ve 7,5 cm çapında bir çelik alet yardımı ile açılır. Köstebek çok güçlü bir traktörle çekilir. Alet çok inişli çıkışlı olan yerlerde kullanılmaz, ancak inişleri yumuşak ve düzgün olan yerler için uygun olur. Künk döşenmediği için açılan köstebek kanalları zamanla kapanır.
Bu nedenle tarlanın tekrar köstebekle sürülmesi gerekir. Sert ve killi toprakta açılan köstebek kanalları yıllarca olduğu gibi kalır. Fakat yumuşak ve kumlu toprakta açılan delikler çabucak kapanır, bu yüzden köstebek drenaj yöntemi ekonomik olmaz. Taşlık araziler de köstebek drenajı için uygun değildir. Köstebek kanalları, yüzeyden geçen traktör ve başka araçların basıncı ile çökmemesi için, 60-90 cm derinlikte açılır. Köstebek drenajı boru drenajı kadar etkin olmadığı için köstebek kanalları daha sık açılmalıdır. Köstebek kanalları da boru kanalları gibi, daha aşağılara döşenmiş kalın künklere bağlanır.
Toprağın suya boğulması yerden fışkıran kaynaklar yüzünden oluyorsa, geniş ve açık kanallar kullanılır. Gözenekli kayaların bulunduğu yerlerde açılan derin hendekler toplanan suları en yakın ırmaklara taşır ve su baskınları önlenir.
