17. Yüzyıl Osmanlı Devleti Islahatları

17. yüzyılda Osmanlı Devletinde gerçekleşen ıslahatlar nelerdir? 1. Ahmet, 4. Murat, Köprülüler dönemi ıslahatları genel özellikleri.

XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI

XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin eski gücünde olmadığı anlaşılmış ve bunun nedenleri üzerinde durulmuştur. İlk kez bu dönemde, Osmanlı Devleti’nin eski gücüne ulaşması amacıyla bazı konularda düzenlemeler yani ıslahatlar yapılması amaçlanmıştır. Yapılan ıslahat girişimleri, ıslahatçıların bakış açılarındaki farklılıklar nedeniyle değişkenlik göstermiştir.

Osmanlı Devleti’ne XVII. yüzyılda yapılan bazı ıslahat hareketleri şunlardır:

I. Ahmet Dönemi Islahatları

I. Ahmet dönemindeki en önemli ıslahat; taht kavgalarını azaltmak amacıyla veraset (saltanat) hukukunda değişiklik yapılmasıdır.

Daha önce şehzadelerden her hangi birisinin devlet adamlarının veya ordunun desteğini alarak tahta geçmesi uygulaması vardı. Fakat bu durum şehzadeler arasında taht kavgalarına neden olmaktaydı. I. Ahmet döneminde yapılan düzenlemeyle; Padişah öldüğünde yerine hanedanın en yaşlı üyesinin getirilmesi (Ekber ve Erşed Kanunu) kabul edildi.

Ayrıca yine aynı dönemde şehzadelerin sancak valiliği yapması uygulamasına da son verilerek şehzadeler üzerinde denetim kurulması amaçlandı. Fakat bu uygulama, şehzadelerin yönetim deneyimi kazanamamasına neden oldu.

I. Ahmet döneminde; Anadolu’da yaygınlaşan Celali isyanlarına karşı sadrazam Kuyucu Murat Paşa, devlet otoritesini yeniden kurmak amacıyla görevlendirildi. Kuyucu Murat Paşa Celali isyanlarını zor kullanarak bastırdı. Fakat, isyanların nedenleri ortadan kaldırılmadığı için kısa bir süre sonra yeni isyanların çıkması kesin olarak engellenemedi.

II. Osman Dönemi Islahatları

Genç yaşta padişah olduğu için ‘Genç Osman’ da denillen II. Osman, saray dışından evlilik yaparak haremde yetişmiş olan saray kadınlarının yönetim üzerindeki etkisini azaltmayı amaçlamıştır.

ilmiye sınıfının saygınlıklarının kullanarak devlet işlerine karışmalarını engellemek amacıyla Şeyhülislam’ın fetva vermek dışındaki bütün yetkilerine son verdi.

Hotin Seferi’nden sonra Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istedi. Fakat bu düşüncesini öğrenen Yeniçeriler tarafından tahttan indirilerek öldürüldü.

IV. Murat Dönemi Islahatları

IV. Murat’ın küçük yaşta tahta geçmesi nedeniyle ilk dönemlerde devlet işlerinde Valide Sultan, sarayağaları ve yeniçeri ağaları etkili olmuştur. Bu dönemde isyanlar çıkmış ve devlet otoritesi sarsılmıştır. Fakat kendi bir süre sonra otoritesini kurmayı başaran IV. Murat, bazı önemli düzenlemeler yapmıştır.

✓ Devletin kötüye gidişinin nedenlerini belirlemek amacıyla bazı devlet adamlarına raporlar hazırlatıldı. Böylece, yapılacak düzenlemelerin kalıcı ve gerçekçi olması amaçlandı. Bu raporların en önemlilerinden birisi, Koçi Bey tarafından hazırlanmış olan Koçi Bey Risalesi’dir.

✓ Yeniçeri ve sipahiler içinde isyanları kışkırtan elebaşlar tespit edilerek idam edildi.

✓ Uyuşturucu maddelerin ve tütünün kullanımı yasaklandı. Böylece, tütün kullanımının da etkili olduğu büyük İstanbul yangınları önlenmek istendi.

✓ Can güvenliğini sağlamak ve yankesicileri ortadan kaldırmak amacıyla istanbul’da gece sokağa çıkılması yasaklandı.

✓ Kahvehaneler kapatılarak işsizlerin gereksiz yere vakit geçirmeleri ve yönetime karşı oluşabilecek olumsuz kamuoyu önlenmek istendi.

✓ Anadolu’daki Celali İsyanları ortadan kaldırıldı.

✓ Son dönemde izinsiz olarak İstanbul’a gelmiş olanların Anadolu’ya dönerek çiftçilik yapmaları için kanun yayınlandı. Böylece Anadolu’da boş kalan topraklarda yeniden tarım faaliyetlerinin başlaması amaçlandı.

✓ Anadolu ve Rumeli’deki tımarlı sipahilerin gerçek mevcudunu öğrenmek için sayım yapıldı.

4. Murat döneminde otorite sağlayabilmek için şiddet kullanılmıştır

Tarhuncu Ahmet Paşa Islahatları

IV. Mehmet döneminde sadrazamlık yapan Tarhuncu Ahmet Paşa daha çok ekonomik sorunları düzeltmekle ilgilendi.

✓ Hazineye borcu olan kişilerden borçlar tahsil edilmeye çalışıldı.

✓ İlk kez, bir sonraki yılın tahmini bütçesi hazırlanarak bütçenin açık vermemesi için önceden önlemler alınmaya çalışıldı.

✓ Gereksiz saray masrafları, hediye ve bahşişler azaltılmaya çalışıldı. Fakat bu durumdan rahatsız olan kişiler tarafından engellendi.

Tarhuncu Ahmet Paşa’nın yaptığı düzenlemelerden zarar görenler, padişaha karşı faaliyetler yaptığını iddia ederek Tarhuncu Ahmet Paşa’nın görevden alınmasını ve idam edilmesini sağladılar.

Köprülüler Dönemi Islahatları

1656 yılında sadrazam olan Köprülü Mehmet Paşa ve ondan sonra sadrazamlığa gelen aynı aileden Fazıl Ahmet Paşa, Fazıl Mustafa Paşa, Amcazade Hüseyin Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa gibi devlet adamları, bu döneme kendi adlarını vermişlerdir.

Köprülü Mehmet Paşa, uygun bir çalışma ortamı oluşturmak amacıyla bazı şartların kabul edilmesi karşılığında sadrazamlığı kabul etmiştir. Bu şartlardan bazıları şunlardır:

✓ Devlet memurlarının atanması ya da görevden alınmasında kendisine sorulmadan hareket edilmeyecek,

✓ Saraya sunacağı her teklif kabul edilecek,

✓ Kendisi hakkında bir şikayet olursa savunması alınmadan karar verilmeyecek.

Köprülü Mehmet Paşa döneminde yapılan bazı düzenlemeler şunlardır:

✓ Ordu ve donanmada disiplini bozanlar belirlenerek cezalandırılmıştır.

✓ İç isyanlar zor kullanılarak bastırılmıştır.

✓ Ekonomik alanda düzenlemeler yapılmıştır.

Köprülü Mehmet Paşa‘nın ölümünden sonra sadrazam olan Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, askeri ve ekonomik alanda düzenlemeler yapmıştır. Bu dönemde Avrupa’da önemli başarılar kazanılmış ve bütçe Yavuz Sultan Selim döneminden sonra ilk kez kar etmiştir.

Köprülü ailesinden sadrazam olan kişiler birbirlerinin yaptıkları düzenlemeleri sahiplenerek devam ettirdikleri için bu dönemde devlet otoritesi sağlanabilmiştir.

XVII. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri

✓ Islahatlar genellikle şiddet kullanılarak gerçekleştirilmiştir.

✓ Bu dönemde yapılan ıslahatlar, sorunların temel nedenlerine inilemediği için duraklamaya çözüm getirememiştir.

✓ Osmanlı devlet adamları, bu dönemde Avrupa’nın Osmanlı Devleti’nden daha üstün olduğunu kabul etmedikleri için Avrupa’daki gelişmelerden yararlanılmamıştır.

✓ Islahatlar şahıslara bağlı kalmıştır. Islahatçıların görevden alınması sonrasında devam ettirilmedikleri için kısa süreli çözümler getirmişlerdir. Bu nedenle duraklamaya çözüm olamamışlardır.

✓ Islahatçılar, kişisel çıkarları zedelenenler tarafından engellenmişlerdir.