19. Yüzyılda Osmanlı Devleti Siyasi Durumu Nasıldı? Siyasi Olaylar ve Savaşlar

0
Advertisement

19. yüzyılda Osmanlı devletinin siyasi durumu nedir? 19. yüzyıl Osmanlı Devleti ile diğer Avrupa devletleri arasındaki siyasi olaylar, isyanlar ve sonuçları hakkında bilgiler.

Avrupa Devletleri’nin Osmanlı İmparatorluğu’na Yönelik Amaçları;

Rusya:

  1. Tek başına Osmanlı Devletine egemen olmak,
  2. Bunu gerçekleştiremezse, Avrupa devletlerinden biri ya da birkaçı ile birlikte Osmanlı Devleti’ni paylaşmak,
  3. Osmanlı Devleti’ni himayesi altına almak,

Bu isteklerini gerçekleştirmek isteyen Rusya, Osmanlı Devleti’nin zayıf düşmesini istiyordu. Bunun içinde;

  • Balkanlarda karışıklık çıkarmak,
  • Ermenileri ayaklandırmak,
  • Osmanlı Devletindeki her isyanı teşvik etmek politikasıydı.

Fransa:

Osmanlı Devleti’yle ilgileniyordu. Bunun nedenleri;

  1. Osmanlı Devleti’ndeki Katolikleri himaye ile Avrupa’da prestijini yükseltmek,
  2. Osmanlı Devleti’ni kendi düşmanları üzerine sevketmek,
  3. Kapitülasyonlar ve ticari faaliyetlerle Fransız halkının ekonomik seviyesini yükset-mek,
  4. Mısır’a yapılan seferde başarısız olmuştu. Yine de Osmanlı topraklarının bir kısmına yerleşmek istiyordu. Çünki; Suriye ve Şam’ı ele geçirmek, uzak-doğu sömürgelerini korumak ve İngiltere’ye karşı oraları kuvvetlendirmek istiyordu.

İngiltere:

  1. XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Osmanlı Dev-leti’nin toprak bütünlüğünü korumak istemiştir.
  2. XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonra Osmanlı Devletini kendi kaderi ile başbaşa bırakmıştır.
  3. Doğu yolu üzerinde bulunan Irak ve Arabistan’a önem vermektedir.
  4. Rusya’nın Osmanlı Devleti’nde tek başına çıkar sağlamasını ve toprak kazanmasını istemiyordu.

Avusturya:

Zaman zaman Rusya ile birlikte hareket ediyordu. Piyemonte ve Prusya’nın Osmanlı Devleti’nde çıkarları yoktu.

OSMANLI-RUS SAVAŞI (1806-1812) ve OSMANLI-İNGİLİZ SAVAŞI (1807)

Nedenleri:

  1. Rusya’nın Balkanlar da Osmanlılar aleyhine propaganda yapması, Mora, Ege adalarındaki Rumları kışkırtması.
  2. Osmanlı Devleti’nin Rus taraftan Eflak ve Boğdan beylerini değiştirmesi. Rusya’nın Eflak ve Boğdan’ı işgal etmesi.
  3. İngiltere’nin bu olayda Rusya’yı desteklemesi.
  4. İngiltere ile ile Fransa’nın savaş için de olması, Osmanlı-Fransız dostluğu.
  5. Napolyon’un iki yüzlü siyaseti Fransa, Osmanlılar aleyhine Ruslarla Tilsit Muhadesi-ni ve Erfurt görüşmesini yaptı.

SONUÇLARI:

  1. İngiltere Mısır’a saldırarak İskenderiye’yi işgal etti. Kavalalı Mehmet Ali Paşa İngilizleri yendi.
  2. Ruslarla yapılan savaşı Osmanlı Devleti kaybetti.
  3. 1812’de Bükreş Antlaşması yapıldı. Buna göre; a) Besarabya Rusya’ya verildi. b) Eflak ve Boğdan Osmanlılara bırakıldı. c) Sırbistan’a bazı imtiyazlar verildi. d) Prut ırmağı iki devlet arasında sınır oldu.

NOT: İlk kez bir azınlık Osmanlı Devle-ti’nden ayrıcalık elde etmiş diğer hristiyan toplulukları etkilemiştir.

OSMANLI DEVLETİ’NDE ULUSÇULUK AKIMLARI

a) SIRP İSYANI

Nedenleri:

  1. Rusya ve Avusturya’nın kışkırtmaları.
  2. Osmanlı yönetimindeki otorite zayıflığı.
  3. Osmanlı-Avusturya savaşlarında Sırp topraklarının savaş alanı olması.
  4. Yeniçerilerin halka iyi davranmamaları.
  5. Fransız ihtilalinin getirdiği milliyetçilik akımları.

SONUÇLARI:

  1. İlk isyan 1804’de Kara Yorgi tarafından başlatıldı. Bükreş Antlaşmasıyla bastırıldı.
  2. İkinci isyan Miloş Okronoviç tarafından başlatıldı. Miloş Sırp Prensi kabul edildi.
  3. Edirne antlaşmasıyla Sırbistan yarı bağımsız hale geldi.
  4. Berlin antlaşması ile Sırbistan’a bağımsızlık verildi.

b) YUNAN İSYANI

Nedenleri:

  1. Osmanlı yönetiminin bozulması.
  2. Rusya ve Avrupa Devletlerinin kışkırtması.
  3. Milliyetçilik fikirleri.
  4. Etnik-i Eterya cemiyetinin çalışmaları. Cemiyet 1814’de kurulmuştur. Bizans imparatorluğunu yeniden kurmak istiyordu.

*Yanya valisi Tepedelenli Ali Paşa, Rum isyanına ve Etnik-i Eterya cemiyetinin çalışmalarına fırsat vermiyordu. Tepedenli’nin Osmanlı yönetimine isyan etmesiyle Yunan isyanı başladı.

Advertisement
  1. İlk ayaklanma 1820’de Eflak’ta başladı. Rumlar destek vermediği için kısa sürede bastırıldı.
  2. İkinci isyan Mora’da çıktı. (1821) İsyan kısa zamanda genişledi.
  3. II. Mahmut Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa‘dan yardım istedi. İsyanı bastırırsa Mora ve Girit valilikleri Mehmet Ali Paşa’ya verilecekti.
  4. Mehmet Ali Paşanın oğlu İbrahim Paşa Mora isyanını bastırdı (1827).
  5. Osmanlı Devleti’nin iç sorunu olan bu olay Mehmet Ali Paşa’nın isyanı bastırmasıyla Avrupa devletlerini endişelendirmiştir.

Mora ve Girit’in Mehmet Ali Paşa’nın eline geçmesi durumunda;

  • İngiltere’nin sömüre yollarının güvenliği tehlikeye düşebilecekti.
  • Fransa Akdeniz’deki ekonomik çıkarlarını yitirebilecekti.
  • Rusya’nın Akdeniz’e inmesi zorlaşacaktı.

Bölgede zayıf bir Yunan Devletini tercih eden Avrupalı Devletler (İngiltere; Fransa, Rusya) Navarin’de demirli bulunan Mısır ve Osmanlı Donanmasını yaktılar (1827).

  1. Zararın ödenmesini isteyen Osmanlı Devleti’nin protestosu etkili olmadı.
  2. Fransa, Yunan sorunu çözülünceye kadar Mora’yı işgal ettiğini açıkladı.
  3. Rusya Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Doğuda ilk kez Erzurum’a kadar geldiler. Batıda Edirne’ye kadar ilerlediler. NOT: Bu yenilgide Yeniçeri Ocağının yeni kaldırılmasının etkisi vardır. Ruslarla.
  4. 1829’da Edirne Barışı yapıldı. Buna göre; * Yunanistan’a bağımsızlık tanındı. (Osmanlı Devletinde bağımsızlık kazanan ilk Balkan ulusudur.) *Eflak, Boğdan ve Sırbistan’a ayrıcalıklar tanındı. *Rus ticaret gemilerinin, boğazlardan geçmesi kabul edildi.

NOT: Osmanlı Devleti’nin parçalanması ile çöküşünde ulusal ayaklanmalar en önemli nedendir. Rusya, Osmanlı Devleti üzerindeki amaçlarını gerçekleştirebilmek için bu ayaklanmaları destekliyecektir.

1870’den sonra PANİSLAVİZM politikası ile Balkanlar da kendisine bağlı devletler .oluşturmaya çalışacaktır.

Balkan uluslarının ayaklanmaları sonucunda.

  • 1878 Berlin Antlaşması ile Sırbistan, Karadağ, Romanya Devletleri kurulacak.
  • II. Meşrutiyetin ilanı ile Bulgaristan Devleti (1908)
  • I. Balkan Savaşının kargaşalığında, Arnavutluk Devleti kuruldu. ı
  • I. Dünya Savaşında Araplar, İngiltere ile işbirliği yaparak kendi bağımsız devletlerini kurmaya çalışacaklar.

Osmanlı Devleti diğer ulusların ayrılmasını önlemek için önce “Osmanlıcılık” düşüncesini savundular. Başarısızlığını görünce “Türkçülük” akımını savundular.

Advertisement

MISIR ve BOĞAZLAR SORUNU

a) Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı:

Nedenleri:

  1. Mora isyanında II. Mahmut, Mehmet Ali Paşa’dan yardım istemişti. Mehmet Ali Paşa Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesi şartıyla, Mora isyanını bastırmıştı.
  2. Mehmet Ali Paşa’nın Rus savaşında Osmanlı Devletine yardım göndermemesi, Mora Valiliği yerine Suriye Valiliğini istemesi Padişahla arasının açılmasına neden oldu.
  3. Oğlu İbrahim Paşa komutasında Suriye’ye gönderdiği ordu buraları işgal etti.Torosları geçerek Adana ve Konya civarında Osmanlı Ordularını yenilgiye uğrattı.
  4. II. Mahmut‘un, Mehmet Ali Paşa’ya karşı Ruslar’dan yardım istemesi.

♦Rusya’dan yardım gelene kadar osmanlı Devleti’nin bir iç sorunu olan isyan uluslararası bir sorun haline geldi.

*Rusya’nın Osmanlı Devleti üzerindeki denetiminin artmasından korkan İngiltere ve Fransa olaya müdahele etti. Rusların boğazlardan çekilmesini sağlamak, Mısır’la Osmanlı Devleti arasında barış yapılmasını sağladılar. KÜTAHYA ANTLAŞMASI (1833) yapıldı. Buna göre;

  • Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye valiliği.
  • Oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde valiliği yanına Adana valiliği verilecekti.

NOT: Antlaşma tarafların beklentilerine uygun bir antlaşma olmamıştır. Padişah bu anlaşma ile çok verdiğini Mehmet Ali Paşa’da az aldığını düşünüyordu.

İngiliz ve Fransızlara güvenmeyen II. Mahmut 1833’de Rusya ile HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASINI imzaladı. Bu antlaşmaya göre;

  • Bir savaş sırasında iki devlet birbirine yardım edecek, Rusya kuvvet gönderecek,
  • Osmanlı Devleti’de Boğazları diğer ülkelere kapatacaktı.

NOT: Sekiz yıl sürecek bu antlaşmayla Rusya Karadeniz’deki güvenliğini sağlamıştır.

*Osmanlı Devleti’nin boğazlar sorunuyla ilgili egemenlik haklarına dayanarak imzaladığı son antlaşmadır. Boğazlarla ilgili sorunlar bundan sonra uluslararası antlaşmalarla çözümlenmiştir.

Kütahya Antlaşmasından memnun olmayan taraflar savaş hazırlığı yaptılar. Yapılan Nizip Savaşım (1839) Osmanlı Devleti kaybetti. Rusların Hünkar İskelesi antlaşmasına dayanarak müdahelesinden çekinen İngiltere ve Fransa Mehmet Ali Paşa’nın ilerlemesine engel oldular.

Avusturya, Rusya, Prusya, İngiltere ve Osmanlı Devleti delegelerinin Londra’da yaptıkları görüşme sonucu 1840 yılında Londra Mukavelenamesi (senedi) imzalandı. Buna göre;

  • Mısır, Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacak, her yıl Mısır, Osmanlı Devletine vergi vermek şartıyla yönetimi Mehmet Ali Paşa ve evlatlarına verilecekti.
  • Suriye, Adana, Girit Osmanlı Devleti’ne geri verilecekti.

*Mehmet Ali Paşa, Fransa’ya güvenerek anlaşmayı kabul etmek istemedi. Osmanlı ve İngiliz saldırıları karşısında yer yer yenilince sözleşmeyi kabul etmek zorunda kaldı.

Londra Antlaşması ve Boğazlar sorunun çözümü (1841)

Osmanlı Devleti, İngiltere, Rusya, Avusturya, Prusya, Fransa arasında Boğazlar konusu görüşülerek Londra Antlaşması imzalandı. Buna göre;

  • Boğazlar, Osmanlı Devleti’nin egemenliğinde kalacak.
  • Barış zamanında Boğazlardan hiç bir savaş gemisi geçmeyecekti.

 KIRIM SAVAŞI (1853-1856)

Nedenleri:

  1. Osmanlı Devleti Islahat hareketlerine girişmişti. Rusya Osmanlı Devleti’nin güçlenmesini istemiyordu. Çar I. Nikola, Osmanlı Devleti için “Hasta Adam” tabirini kullanıyor, boğazları alarak Akdeniz’e inmek istiyordu.
  2. İngiltere, 1838’de imzaladığı Balta Limanı Ticaret Antlaşması ile Osmanlılardan büyük imtiyazlar almıştı. Rusya’nın bu isteğine kendi çıkarları açısından olumlu bakmadı.
  3. İstanbul’a gelen Prens Mençikof’un Kaynarca Antlaşması ile Rusya’ya verilmiş olduğunu iddia ettiği, Osmanlı Devleti’nde ki bütün Ortodoksların himaye hakkının Rusya’ya verilmesi için senet istemesi.
  4. 1848 ihtilalleri sonucu Avrupa’da ki karışıklıklar.
  5. Osmanlı Devleti, güçlü bir Rusya istemeyen İngiliz ve Fransız elçileriyle anlaşarak Rusya’nın isteklerini reddetti.

İsteklerini zorla gerçekleştirmek isteyen Rusya, Eflak ve Boğdan’ı işgal etti. Osmanlı-Rus savaşı başladı. Ruslar Sinop’ta bulunan Osmanlı donanmasını yaktılar. Kafkasya’ya saldırarak Kars’ı ele geçirdiler. Bunun üzerine İngiltere, Fransa, Piyemonte (Sardunya) devletleri Osmanlı Devletiyle anlaşarak Rusya’ya savaş açmışlardır. Rusya savaş sonucu yenilmiştir.

Advertisement

Rusya’nın barış istemesi sonucu İngiltere, Fransa, Avusturya, Piyemonte, Rusya ve Osmanlı Devleti delegelerinin katılmasıyla PARİS ANTLAŞMASI imzalandı (1856). Buna göre;

  1. Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılarak Avrupa Devletler hukukundan yararlanması kabul edildi.
  2. Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü Avrupa Devletleri tarafından garanti altına alındı.
  3. Boğazların statüsü 1841 Londra antlaşmasındaki gibi olacaktı.
  4. Taraflar savaşta aldıkları yerleri geri verecekti.
  5. Karadeniz tarafsız bir deniz olacak bütün ulusların savaş gemilerine kapalı ticaret gemilerine açık olacaktı. Karadeniz de Türk ve Rus savaş gemisi bulundurulmayacaktı.
  6. Eflak ve Boğdan’a Avrupa devletlerinin kefilliği altında muhtariyet verilecekti.
  7. Tuna nehrinde, ticaret gemileri serbestçe dolaşabilecekti. Bu dolaşımı antlaşmayı imzalayan devletlerin oluşturacağı bir komisyon yönetecektir.
  8. 8.1856 Islahat Fermanına göre yapılacak ıslahata hiç bir Avrupa Devleti karışmayacaktı.

NOT: İlk kez Osmanlı Devleti bu savaşta dış borçlanmaya gitmiştir (1854). Daha sonra faizlerini bile ödeyememiştir.

OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 Harbi)

*Paris Antlaşması Rusya’yı 1870 yılına kadar durdurabilmiştir.

Nedenleri:

  1. 1870’de İtalya, 1871’de Alman birliğinin kurulmasıyla Avrupa güçler dengesinde önemli değişikliklerin olması.
  2. Avrupa’daki siyasal olayları izleyen İngiltere ve Fransa, Rusya’nın Paris antlaşmasını çiğnemesine engel olamadılar.
  3. Rusya’nın Panislavizm politikasını izlemesi. Bu politikada amaç: Balkanlarda ki Slav hakları Rusya’nın güdümünde birleştirmekti. Bu politika sonucu Balkanlar da ayaklanmalar çıktı.
  4. Osmanlı-Rus savaşını istemeyen Avrupa Devletleri isyanlar sorununu görüşmek amacıyla İstanbul’da bir konferans topladılar.

Konferansa; Osmanlı Devleti, Rusya, İngiltere, Fransa, Avusturya, Almanya ve İtalya katıldı. Konferansa Hariciye Nazırı Saffet Paşa başkanlık etti. Konferansta:

  • Sırbistan ve Karadağ’dan Türk askerlerinin çekilmesine.
  • Bulgaristan’da Doğu ve Batı Bulgaristan adıyla iki ayrı eyaletin kurulmasına ve özerklik tanınmasına.
  • Bosna-Hersek’e özerklik tanınmasına karar verildi.

Osmanlı Devleti kabul etmedi konferans dağıldı. Ardından yapılan Londra konferansı kararlarıda kabul edilmeyince 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı başladı.

1870 Berlin Antlaşmasına göre Osmanlı Devletinin batı topraklarında ortaya çıkan siyasi tablo

1870 Berlin Antlaşmasına göre Osmanlı Devletinin batı topraklarında ortaya çıkan siyasi tablo

NOT: Osmanlı Devlet adamları, Balkanlarda ki ayaklanmaların meşrutiyet yönetimine geçilerek, halkın yönetime ortak edilmesi ile sona ereceğini düşündüklerinden Kanun-i Esasi’yi İstanbul Konferansının açıldığı gün ilan ettiler. (23 Aralık 1876) ilan konferans kararlarına etkili olmadı.

SONUÇLARI:

  1. Doğudan ve batıdan ilerleyen Ruslar başarılar kazandılar.
  2. İngiltere, Rusların Edirne’ye gelmesi üzerine İngiliz donanması Çanakkale’ye girdi.
  3. Buna kızan Ruslar ilerleyerek Ayestefa-nosa (Yeşilköy) kadar geldiler.
  4. Burada Ruslar’la yürürlüğe girmeyen 1878 Ayestefanos antlaşması imzalandı.
  5. Ruslara bir takım çıkarlar sağlayan bu antlaşmaya İngiltere, Avusturya, Fransa, Almanya itiraz ederek, baskı yaptılar. BERLİN ANTLAŞMASI (1870) imzalandı.

Bu antlaşma ile;

  • Ayestefanos Antlaşması ile kurulan büyük Bulgaristan üç kısma ayrıldı.
  • Teselya Yunanistan’a verildi.
  • Bosna-Hersek Osmanlı toprağı sayılacak fakat Avusturya tarafından yönetilecekti.
  • Karadağ, Sırbistan ve Romanya bağımsızlıklarını kazandılar.
  • Kars, Ardahan, Batum, Rusya’ya verildi. Doğu Beyazıt Osmanlılarda kaldı.
  • Rumların ve Ermenilerin yaşadıkları bölgelerde ıslahatların yapılmasına karar verilmiştir.

BERLİN ANTLAŞMASINDAN SONRA OSMANLI DEVLETİ

Antlaşma Osmanlı Devleti’nin artık Fransa ve İngiltere’nin çıkarlarına hizmet edemiyeceğini gösterdi. Çıkarlarını koruma yoluna giden bu devletler;

  1. Rusya’nın Osmanlı Devleti’ne saldırısı karşısında Osmanlı Devleti’ni koruma gerekçesi ile İngiltere Kıbrıs’a yerleşti. (I. Dünya Savaşında tamamen işgal etti.)
  2. Fransa 1881’de Tunus’u işgal etti.
  3. Süveyş Kanalındaki çıkarını koruma bahanesiyle 1882’de İngiltere, Mısır’ı işgal etti.
  4. 1885’de Doğu Rumeli Bulgaristan’a bağlandı.
  5. Giritlilerin Yunanistan’a bağlanmak amacıyla çıkardığı isyanlar Osmanlı Devleti’ni uzun süre uğraştırdı. 1897’de Osmanlı-Yunan savaşı sonunda Girit muhtariyet kazandı. 1908’de Yunanlılar Antlaşması ile Girit’in Yunanistan’a ait olduğu kabul edildi.
  6. 1908’de Bosna-Hersek, Avusturya-Macaristan imparatorluğuna bağlandı.
  7. 1908’de Bulgaristan Krallığı bağımsızlığını ilan etti.


Leave A Reply