1929 Dünya Ekonomik Buhranı nedir, nedenleri nelerdir? 1929 Dünya Ekonomik Buhranı nasıl yaşanmıştır, tarihçesi ve özellikleri hakkında bilgi.
1929 Dünya Ekonomik Buhranı
Kuzey Amerika ve Avrupa merkezli olarak yaşanan ekonomik bunalımın etkisine bakıldığında, Dünya’da 50 milyon insanın işsiz kalmasına, yeryüzündeki toplam üretimin % 42, dünya ticaretinin de % 65 oranında azalmasına neden olduğu için “Büyük Dünya Bunalımı” olarak adlandırılmıştır.
Krizin Sebepleri
1929 ekonomik bunalımı I. Dünya Savaşı ve sonrasında oluşan ekonomik ve toplumsal koşullarla ilişkilidir. Krizin sebeplerini 4 ana başlık altında toplamak mümkündür.
► Birincisi; Amerika’daki şirketlerin mali güçleriydi.
1870’li yıllarda Amerika’da irili ufaklı pek çok şirket varken I. Dünya Savaşı’nın getirdiği zorluklar karşısında küçük şirketler birleşmek zorunda kalmış ve savaş sonrasında tekeller oluşturmuşlardır. Öyle ki 1929 yılına gelindiğinde Amerikan ekonomisinin % 50’si üzerinde söz sahibi olan holding sayısı 200 kadardı. Bu da tek bir holdingin bile iflasının ekonomiyi sarsmaya yeteceğini gösteriyordu.
► İkinci bir sebep de bankaların kötü yapılanmış olmasıydı.
Bankaların sermaye esaslarını, rezerv ve kredi oranlarını belirleyen yasaları yoktu. Örneğin şirketlerin mali tablolarının güvenilirliğini sağlayan yasalar yoktu. Bu yüzden yatırımcı senedini aldığı firma hakkında yeterince bilgiye sahip olamıyordu. Yine ticari bankaları yatırım bankalarından ayıran yasalar da mevcut değildi.
► Üçüncü bir sebebin de, başkan Hoover yönetiminin ekonomi alanındaki tecrübesizliği olduğu söylenebilir.
Bu düşüncenin savunucularına göre başkan Hoover yönetimi 1920’lerde hüküm süren liberal ekonomi anlayışına göre ekonomiye devlet müdahalesi yapmamayı uygun görmüştü. Ancak 29 krizine müdahale etmemenin toplumsal maliyeti çok büyük olmuştu.
Daha sonraları başkan müdahaleye karar verdiğinde ise hem çok geç kalınmıştı hem de müdahale başarılı değildi. Örneğin devlet bütçesini dengelemek için devlet harcamalarını kısması ve vergileri arttırmasının işsizliğe sebep olduğu ve bunun da insanların satın alma gücünün azalmasına ve fiyatların düşmesine neden olduğu savunuldu. Hükümetin tecrübesizliğinin bir diğer göstergesi de altın standardına bağlı kalmakta ısrar edişiydi. Hükümet altına bağlı olmayan para basmayı reddederek sıkı bir para politikası izledi ve piyasada para bulunmayınca ekonomik faaliyetler durdu, reel sektör küçüldü. Bu da daha fazla işsizlik, daha az gelir demekti.
► Vurgulanması gereken son sebep ise; başta belirtildiği gibi Amerika’nın dünya üzerindeki net kreditör olmasıydı.
Bunun yanında I. Dünya Savaşı sonrası Almanya ve İngiltere’den istediği tazminatların altın olarak ödenmesini talep ediyordu. Ancak yeryüzündeki altın stoğu yetersizdi ve varolan stoğu da zaten Amerika kontrol ediyordu. Bu sebeple de bahsedilen tazminatların ve kredilerin mal ve hizmet olarak ödenmesi denendi ancak bu da Amerika’nın kendi mal ve hizmet sektörünü vurdu. Son çare olarak gümrük duvarları koyma yoluna gidildi ancak bu da yalnızca dış ticareti küçülttü. Sonuçta Amerika hesapsızca vermiş olduğu kredileri geri alamadı.
Bunlara ek olarak I. Dünya Savaşı’na kadar olan dönemde dünya siyasetinde en etkili olan İngiltere’nin savaş sonunda Amerika’dan aldığı borçlarla yeni bir altın standardı kurmuş olması da krizi tetiklemiştir. Şöyleki İngiltere’nin kurduğu bu yeni altın standardı;
- – İngiltere’de ihracatın azalmasına
- – Azalan ihracatta dışarıya altın çıkışının artmasına ve
- – Yeni borçlanmalara sebep olmuştur.
I. Dünya Savaşı sonunda yenilen Almanya’nın tazminat sorunu ile karşılaşmasına neden olmuştur. Almanya bu tazminat borçlarını ödemek için para basımına gitmiş ancak Amerika’nın tazminat olarak bu parayı kabul etmemesi Almanya’da hiperenflasyonun ortaya çıkması sonucunu doğurmuştur.
Kaynak: commons.wikimedia.org Büyük Buhran sırasında Oklahoma’daki fakirler
Krizin Patlak Verisi (Kara Perşembe)
New York borsası 1928 yılının başından 1929 yılı Ekim ayının başına kadar olan dönemde gittikçe yükseliyor ve yüksek kazanç oranı getiriyordu.
Ancak 3 Ekim 1929 tarihine gelindiğinde, yukarıda sayılan sebepler doğrultusunda borsanın ilerlemesi durmuş hatta birkaç büyük holdingin hisse senetleri düşmüştü. Bu düşüş 21 Ekim günü yabancı yatırımcıların kağıtlarını ellerinden çıkarmalarıyla hızlandı ve “Kara Perşembe” olarak anılan 24 Ekim 1929 Perşembe günü borsa dibe vurdu. 1929 yılının fiyatlarıyla 4.2 milyar dolar yok oldu.
Kriz Sonunda;
- * Krize dayanamayan 4000 banka peşpeşe batmaya başlamış
- * Piyasadaki para bir anda yok olduğu için insanlar alışverişte takas usulüne geri dönmüşler
- * İnsanlar ekonomik varlıklarıyla beraber sosyal kanunlarını ve ruh sağlıklarını da kaybetmişler
- * Dünya’da 50 milyon insan işsiz kalmıştır.
1929 ekonomik krizi II. Dünya Savaşı’na kadar ara ara devam etmiştir.
Türkiye 1929 Ekonomik Bunalımı Karşısında
- 1. Dış devletlere olan borçları takas sistemiyle ödemeye başlamış
- 2. ihracatı teşvik etmiş
- 3. İhraç mallarında kalite kontrolüne giderek bunalımdan en az hasarla çıkmaya çalışmıştır.
