Oldukça zehirli de olan ve genellikle gübre yapımında kullanılan Amonyağın kimyasal ve fiziksel özellikleri nelerdir, nerelerde kullanılır, hakkında bilgi.
Amonyak Hakkında Bilgi
Amonyak (NH3), azot ve hidrojenden oluşan, renksiz, keskin kokulu gaz. Bu iki elementin en basit kararlı bileşiğidir ve sanayide kullanılan birçok önemli azot bileşiğinin üretiminde başlangıç maddesi olarak kullanılır. İlk kez 1774’te Joseph Priestley’ in saf olarak elde ettiği bu gazın bileşimini de 1785’te Claude-Louis Berthollet belirlemiştir.
Amonyak, suda kolayca çözünerek amonyum hidroksit adıyla bilinen alkali çözeltiyi oluşturur. Ayrıca, suda çözündüğünde çok yüksek düzeyde kimyasal etkinlik kazanır ve başka kimyasal maddelerle kolayca tepkimeye girebilir. Sıkıştırılarak ya da yaklaşık -33°C’ye kadar soğutularak kolaylıkla sıvılaştırılabilir. Yeniden gaz haline dönerken, çevreden önemli miktarda ısı alır (1 gr amonyak 327 kalori ısı soğurur). Bu özelliğinden dolayı, soğutma ve havalandırma donanımlarında soğutucu olarak kullanılır.
Sanayide amonyak elde etmek için uygulanan başlıca yöntem, bileşiğin hidrojen ve azotla doğrudan bireşimini sağlayan Haber-Bosch yöntemidir. Ayrıca kok fırınlarında da yan ürün olarak amonyak elde edilir.
Amonyak en çok gübre olarak kullanılır; genellikle sıvılaştırılmış halde doğrudan toprağa verilebildiği gibi, amonyum nitrat, amonyum fosfat ve öbür tuzlan da gene gübre olarak değerlendirilir. Dokuma sanayisinde naylon ve reyon gibi sentetik elyafların üretiminde, yün, pamuk ve ipeğin boyanmasında ve temizlenmesinde amonyaktan yararlanılır. Bakalit ve başka yapay reçinelerin, üretiminde katalizör işlevi gören amonyak, arıtılan petrolün asit özelliğindeki yan ürünlerini nötrleştirmekte, lastik sanayisinde, işlenecek ham lateksin fabrikaya taşınması sırasında pıhtılaşmasını önlemekte de kullanılır.
Soda üretiminde yaygın olarak uygulanan amonyak-soda (ya da Solvay) yönteminde, amonyağı nitrik asite dönüştüren Ostwald işleminde ve alaşım levhalarının yüzeylerini sertleştirmek için uygulanan nitrürleme gibi çeşitli metalürji işlemlerinde de amonyaktan yararlanılır. Amonyak kolaylıkla ayrışarak hidrojen verdiği için, hidrojen atomları elde etmenin en pratik yolu olarak kaynakçılıkta da kullanım alanı bulmuştur. Evlerde kullanılan bazı temizlik maddelerinin bileşiminde de amonyak vardır.
Kaynak – 2
Amonyak, keskin kokulu, renksiz bir gazdır. 10° de 6 – 7 atmosferlık basınç altında sıvı haline gelir. 0° deki özgül ağırlığı 0,64 tür, çelik kaplar içinde devamlı basınç altında saklanır. Sıvı amonyak —33,5° de kaynar, bu sırada çok fazla ısı sarf ettiği için buz fabrikaları ve soğutma makinelerinde kullanılır. Daha da soğutulursa —74° de kitle halinde donar. Amonyak suda kolay erir: 0° de 1 atmosferlik basınç altında 1 hacim suda 1300 hacim gaz amonyak erir.
Günlük işlerde kullanılan amonyak % 10 oranında sulu bir eriyiktir. Bu eriyikler baz etkisi gösterirler. Bundan dolayı asitlerle amonyum tuzlarını verirler. Amonyak oksijenle yakılırsa su ve serbest azot meydana gelir.
Amonyak havagazı ve kok fabrikalarında ikinci derecede bir ürün olarak elde edilir. Taşkömürünün kuru kuruya damıtılmasında içindeki % 1 – 1,5 oranındaki azot amonyak halinde çıkar. Ayrıca bir kısmı da katranla beraber yoğunlaşan «gaz suyu» nu meydana getirir. Bu gaz suyunun ısıtılması ile’de amonyak elde edilmiş olur.
Bugün endüstride amonyak hava azotundan sentetik olarak elde edilmektedir. Bu usule, Alman kimyacısı Fritz Haber tarafından bulunduğu ve gene bir Alman kimyacısı olan Carl Bosch tarafından da pratik bir hale getirildiği için, Haber-Bosch usulü denir.
Amonyak, büyük ölçüde, suni gübre olarak kullanılır. Ayrıca amonyum tuzları basmacılıkta, soda yapımında, soğutma işlerinde kullanılmaktadır.
İnsan ve hayvanların vücudunda, proteinlerin parçalanması sebebiyle, devamlı olarak amonyak meydana gelir, bu da idrar yolu ile boşaltılır. Gene hayvansal ve bitkisel proteinlerin çürümesinden de amonyak meydana gelir. Amonyak sümüksel zarları tahriş eder. Onun için, amonyak kokusu insanın burnunu yakar.
Dikkat! Zehirdir!
Amonyak zehirli bir maddedir. Amonyak içerek zehirlenenlere sulandırılmış sirke, şarap, limon suyu gibi hafif asitli şeyler içirmelidir.
Amonyağın gözü yakması da tehlikelidir, hatta gözü kör bile edebilir. İçlerinde amonyak bulunan çelik kapların patlaması, soğutma makinelerinin gevşemeleri neticesi amonyak sızması solunum organları için tehlikelidir.
