Abbasiler dönemi İslam tarihi ile ilgili olarak genel bilgilerin yer aldığı konu anlatımlarının yapıldığı sayfamız. Abbasi dönemi özellikleri.
ABBASİLER (750 – 1258)
Abbasilerin İlk Devirleri
• İlk Abbasi halifesi olan Ebü’l-Abbas (750-754) bir yığın isyanla karşılaştı. Bu isyanları bastırmak için çok kan döktüğü ve Emevi hanedanı ile ülkenin ileri gelenlerini öldürttüğü için, Es-Seffah (kan dökücü) diye adlandırıldı.
• Emevi katliamından kurtulabilen hanedanın tek üyesi I. Abdurrahman, İspanya’ya kaçarak orada Endülüs Emevi Devletini kurdu.
• Yeni yönetimin başlıca sorunu, Atlas Okyanusu’ndan Horasan’a kadar uzanan geniş topraklarda yer alan çok sayıda ülkeyi ve bu ülkelerde yaşayan değişik etnik ve dinsel toplulukları bir arada tutabilmekti.
• Ebu’l-Abbas’ın yerine geçen halife, Bağdat’ı başkent yaparak merkezi doğuya kaydırdı. Ayrıca gücünden çekindiği Ebu Müslim’i öldürttü.
• Abbasiler fetihler ve savaşlardan ziyade medeni ve bilimsel faaliyetleriyle tanınmışlardır.
Harun Reşit ve Oğulları
• Harun Reşit devri (786-809) Abbasi imparatorluğumun en parlak zamanıdır.
• Bu devirde kültür ve sanat etkinlikleri oldukça ileri bir düzeye ulaştı.
• Harun Reşit devrinde Bermekiler yönetimde etkin oldular.
• Bu devirde de iç karışıklıklar ve isyanlar sürdü. Bunların en önemlileri, Horasan’daki ayaklanmalar, Haricilerin eylemleri ve Hz. Ali’nin torunlarının önderlik ettiği isyanlardır.
• Harun Reşit’in oğulları Emin, Memun ve Mutasım da babalarının yolunu seçerek, iç ayaklanmalar bastırılırken Bizans’a yönelik akın ve saldırılara hız verdiler.
• Harun Reşit ve oğulları zamanında Türklere büyük önem verildi.
Abbasi Devletinin Zayıflaması ve Parçalanması
• Abbasiler 10. Yüzyıl ortalarına kadar iç ve dış sorunlar nedeniyle sürekli zayıfladılar. Uzak eyaletlerdeki emirlerin çoğu bu yıllarda bağımsızlıklarını ilân etti.
a. İslam öncesi Arap geleneklerinin yeniden canlanması,
b. Sünni, Şiî ve Harici çatışmaları,
c. Ayaklanmalar ve bağımsızlık istekleri
gibi ciddi ve sürekli sorunlarla Abbasiler zayıfladılar.
• Abbasilerin son zamanlarında, bütün Abbasi ülkesi -Türkistan’dan Yemen’e kadar -Selçukluların egemenliği altına girdi.
• Halifeler Bağdat’ta yalnız bir din başkanı olarak oturdular.
• Büyük Selçukluların zayıflama ve parçalanmalarından sonra (1157) Abbasiler’in durumu daha da kötüleşti.
• Moğol saldırıları sonucu iyice zayıflayan Abbasi Devleti, Cengiz Han’ın torunu Hülagu’nun
– Irak’ı işgal etmesi,
– Bağdat’ı alması
– Halife Mutasım başta olmak üzere hanedan üyelerini öldürtmesiyle ortadan kalktı (1258).
• Halifenin oğlunun Mısır’a kaçması ve orada halifeliğini ilan etmesi üzerine halifelik kurumu siyasal ve askeri güçten yoksun olarak varlığını Yavuz’un Mısır’ı ele geçirmesine değin (1517) sürdürdü.
Abbasi Uygarlığı
• Abbasiler bayındırlık çalışmalarına ve bilime büyük önem verdiler.
• Yeni yollar yaparak bunları kervansaraylar ve hanlarla donattılar.
• Camcılık, demircilik ve bakırcılık gelişti.
• Kağıt kullanımı yaygınlaştı.
• Mısır dokumaları, Şam ipeklileri ve Musul pamukluları geniş bir pazar buldu.
• Eski Yunan ve Latinceden birçok bilimsel eser Arapçaya çevrildi.
• Oldukça geniş bir aydın kesimi doğdu. Bilimsel düşünce ön plâna çıktı.
• Medreseler ilk defa bu dönemde ortaya çıktı ve gelişti.
• Bağdat’ta uzmanlık kütüphaneleri ve gözlemevleri kuruldu.
• Tıp, hukuk, felsefe alanında çok zengin ve özgün kaynaklar oluşturuldu.
• Abbasiler İran kökenli üst düzey yöneticilerin de etkisiyle iran’dan bazı kurumlar aldılar.
Bunların içinde en önemlisi vezirliktir. İlk Abbasi veziri de İran kökenlidir.
Abbasiler Devri’nde Türklerin Etkinliği
Abbasilerde, halifeliğin 5 yüzyıl devam etmesinde Türklerin -özellikle 11. yüzyıldan itibaren – büyük payı vardır.
Abbasi-Bizans sınır bölgelerine Türklerin yerleştirilmesi ve Horasan ile Samarra’daki garnizonlarda bütün askerlerin Türk olması, sürekliliği sağlayan önemli etkenlerdendir.
Türkler’in bu hizmetleri olmasaydı, Makedonya soyunun işbaşına geçmesiyle yeniden güçlenen Bizans, Müslümanları Anadolu ve Suriye’den çıkarabilirdi.
Türkler,
a. Haçlı Seferleri sırasında İslamiyetin savunulması görevini üstlendiler.
b. Şii Fatımî ve Büveyhoğulları yayılmasına karşı Sünni İslam alemini korumuşlar, Yakındoğu’da dini ve siyasi istikrar sağlamışlardır.
ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETİ (756-1031)
• Emeviler devrinde bir eyalet olarak yönetilen İspanya, Abbasi Devleti’nin kurulması üzerine bir süre karışıklık içinde kaldı.
• Abbasi katliamından kaçan I. Abdurrahman’ın buraya gelmesiyle karışıklık sona erdi ve burada Endülüs Emevi Devleti kuruldu (756).
• I. Abdurrahman, Abbasiler’in Endülüs’ü almak için giriştikleri saldırıyı püskürttükten sonra tüm çabalarını Endülüs’ün kalkınmasına yöneltti. Kurtuba şehrini başkent yaptı.
• II. Abdurrahman zamanında kültür ve uygarlık çok ilerledi. Birçok bilgin Kurtuba’da toplandı ve az zamanda Kurtuba da Bağdat gibi bir bilim merkezi oldu.
Bu dönemde Müslümanlar gerek Doğuda gerek Batıda Avrupa’dan çok ileri idiler. Kurtuba’daki medreselere Avrupa’nın her tarafından birçok öğrenci geliyordu.
• III. Abdurrahman devrinde birçok sanat eseri meydana getirildi. Bunların en önemlisi Medinetü’z Zehra denilen yazlık kent ve aynı adı taşıyan saraydır.
• Burada İslam dünyasının en büyük filozoflarından İbni Rüşt gibi bir dâhi yetişti.
• Bir süre sonra Endülüs Emevi Devleti iç çatışmalar içine düştü ve parçalandı (1031).
• Bu parçalanmada Tavaif-i Mülûk denilen bir çok emirlik ortaya çıktı.
