ABD Siyasal Yapısı Hakkında Bilgi

Amerika Birleşik Devletleri siyasal yapısı ve devlet biçimi hakkında kısa ama genel bilgiler.

1787’de yürürlüğe giren ve günümüze kadar 26 madde eklenen ABD Anayasası, devletin temel organları olan yasama, yürütme ve yargı erklerinin birbirinden bağımsız, ancak, eşgüdüm içerisinde çalışmalarını öngörür. Her üç organın işlevleri, anayasanın ana metnini oluşturan yedi maddenin ilk üçünde tanımlanmıştır.

Devlet Biçimi. Eyaletleri birbirine daha sıkı bağlamak gereksiniminden doğan federalizm, devlet biçimi olarak benimsendi. Merkezi yönetimde korkan, eyaletlerin birleşmek, ancak birbirinin eşi olmamak gibi özenli davranışları, kendi yerel sorunlarını küçük örgütlenme yoluyla çözmelerinden kaynaklanan istekleri, öz yetkilerini elden çıkarmama konularında eyaletlerin haklarına önem veren federalistlerle konfederasyonun hak ve yetkilerine önem veren görüş arasında çelişki vardı. Sonuçta, her iki tarafı da uzlaştıran bir orta yol bulunduysa da, aslında îç Savaş’ta (1861-1865) kökünden çözümlenebildi.

Anayasada açıkça belirtilmeyen yetkilerin, eyaletlere bırakıldığı madde olarak eklendi. Anayasa, yalnızca dışişleri alanında yetkiyi kesin olarak federal devlete tanımıştı. Federal devlete ait olacakları açıkça ve özellikle belirtilmemiş yetkiler, federal yasalarla çelişmedikleri sürece eyaletler tarafından kullanılacaktır. Silahlı kuvvet toplamak, bulundurmak, savaş ilan etmek, barış yapmak, vergi toplamak, dış ticareti ve eyaletler arasındaki ticareti düzenlemek de eyaletlerle birlikte kullanılacak yetkilerdendi. Eğitim, halk sağlığı, zabıta işleri, seçimlerin yönetim, eyaletin hak ve yetkileri içinde olacaktı.

Kongre. Yasama erki olan Kongre, eşit güçte iki meclisten (Senato ve Temsilciler Meclisi) oluşur. Bu organ, nüfus esasma göre temsil edilen birinci meclis ile büyüklükleri ve nüfusları ne olursa olsun tüm eyalet devletlerine eşit sayıda temsilcilik tanıyan ikinci meclisten oluşacaktı. Bu, büyük eyaletlerin, salt birlik kurulsun diye küçük eyaletlere verdiği bir ödündü. Kongre, yasama görevi yanmda anayasanın değiştirilmesi; başkanın suçlanıp yargılanması; birliğe katılacak yeni eyaletlerin kabulü; başkanm yaptığı atamaları ve yürütmenin yaptığı antlaşmaları onaylama; yasama işinin gereği gibi yürümesi için soruşturma yapmak, vergi koymak, borçlanmak, eyaletlerarası ve dış ticareti düzenlemek, savaş ilanı, silahlı güçler için gerekli önemi almak ve gerekli yasaları çıkarmakla görevlidir.

Temsilciler Meclisi. 2 yıllık dönemler için halk tarafından seçilir. Her eyalete en az bir temsilcilik tanınır; ayrıca temsilcilik sayısının eyalet devletleri arasmda nüfusa göre paylaştırılması ve her 10 yılda bir nüfus göz önüne alınarak her eyalete düşen temsilcilik sayısı gözden geçirilmesi esastır. 1929’da, temsilci sayısı 435 olarak dondurulan, ancak 1958’de Hawaii ile Alaska’nın eyalet olarak kabul edilmesiyle 437’ye yükseltilen üye sayısı, 1960 nüfus sayımından sonra yeniden 435’e indi. Temsilciler Meclisi’ne seçilmek, için seçim bölgesinde oturmak, ABD yurttaşlığında 7 yılı doldurmak ve 25 yaşını bitirmek gerekir. Bu meclis, “speaker” adı verilen bir meclis başkanının yönetiminde, azınlık ve çoğunluk önderleri, “whip” adı verilen değnekçiler ve 22 komisyondan oluşur.

Senato. Kongre’nin federal koludur. 1913’te yapılan bir değişikliğe kadar eyaletlerin kendi yasama organları tarafından seçilen üyeler, günümüzde halkın oyuyla seçilir. Senato’da komisyon sayısı 16’dır. Devlet başkanı yardımcısı, Senato’ya başkanlık eder, görüşmelere katılmaz ancak eşitlik durumunda oy kullanma yetkisine sahiptir. Temsilciler Meclisi’nde sınırlı konuşma, Senato’da ise sınırsız konuşma hakkı vardır. Filibuster adı verilen bu hak, bazı durumlarda oylamaya geçilmesini engellemek için kullanılır. Senato’nun üye sayısı 100’dür. Her eyalet, 6 yıl için seçilen 30 yaşını bitirmiş, en az dokuz yıldır ABD uyruğunda bulunan ve seçim bölgesinde oturan 2 üyeyle temsil edilir. Bununla birlikte her 2 yılda bir yapılan seçimlerde 1/3’ü yenilenir.

Başkan. 1787 Anayasası’na göre devleti Başkan temsil eder. Başkan seçilebilmek için ABD’de doğmuş, 35 yaşını doldurmuş ve en az 14 yıldır ülkede oturuyor olması koşulu vardır. Başkan, 4 yıllık dönem için seçilir. Bir kişi ancak iki kez seçilebilir. Bu kural, yalnızca Franklin Roosevelt’in 4 kez seçilmesi sırasında bozulmuştur. Başkan, başında simgesel bakanların bulunduğu 14 bakanlığı doğrudan yürütür; yardımcıları vardır; Sivil Savunma Yönetimi, Milli Güvenlik Kurulu ve Bütçe Bürosu öteki yardımcılarıdır. Yüksek memurları Senato’ya danışarak atar (ABD yönetimi yapısı içinde Başkan 16.500 kişiyi atar). Ülkesinin en yüksek diplomatı, en yüksek yasa yapıcısı, silahlı kuvvetlerin başkomutanı ve partinin başkanıdır. Son kararı başkan alır ve bu yetkilerini devredemez. Kendisine anayasa tarafından verilmiş tek görev de, dış ilişkilerde federal devletin tek organı olmasıdır. Diplomatları atar, antlaşmaları onaylamada Senato’nun onayını alır. Yabancı devletleri tanımada tek yetkilidir. Başkan, çeşitli nedenlerle, resmen savaş ilan etmeden askeri harekat emri verebilir (Kore ve Vietnam Savaşları gibi).

Partiler. 1787 Anayasası, iki partili bir sisteme ağırlık vermekle birlikte, kurulacak her partinin politik etkinlikte bulunma hakkı vardır. İki parti İngiliz etkisiyle gelişmiş, bunda seçim sistemi de etkin olmuştur (tek adaylı seçim bölgeleri ayrıldığı için en fazla oy alan seçilir). Genelde Güney eyaletleri tutucu eğilimdedir ve Demokrat Parti’ yi; Kuzey eyaletleri ise liberal eğilimlidir ve Cumhuriyetçi Parti’yi destekler. Ancak, bu ayırım zamanla azalmıştır. Partileri birbirinden ayıran en önemli düşünce ayrılığı, devletin oluşumundan bu yana federal güce daha çok yetki ve hak verilmesini savunan Hamilton’un (Cumhuriyetçi) görüşüyle eyaletlerin güçlü kılınmasını savunan Jefferson’un (Demokrat) görüşüdür. Aslanda bu iki görüşün çatışması, İç Savaş’a neden olmuştu.