Ada Hakkında Coğrafik Bilgiler, Adalar Nasıl Oluşur? Türleri ve Özellikleri

0
Advertisement

Ada hakkında ansiklopedik bilgiler. Adalar nasıl oluşur ve adaların özellikleri ve türleri nelerdir? Ada türleri nelerdir kısa açıklamalar.

Ada Hakkında Coğrafik Bilgiler

Ada Hakkında Coğrafik Bilgiler

Ada, deniz, göl ve ırmaklarda her yanından suyla çevrili kara parçasına verilen isimdir. Kıtalar da genelde her yanlarından suyla çevrili kara parçalarıdır. Uygulamada su etkisinin kara parçalarının orta noktalarından duyulmasıyla iklim etmenleri bir kara parçalarının ada mı kıta mı olduğunu belirler. Buna göre Avustralya kıta, yüzölçümü 2.175.000 kilometrekare olan Grönland, 771.900 kilometrekare olan Yeni Gine ve 734.000 kilometrekare olan Borneo ada olarak değerlendirilir.

Adaların oluşumunda; aşınma, tortul birikimi, canlı oluşumları, tektonik etkinlikler, yapı süreçleri, su düzeyindeki değişimler rol oynar. Ada oluşumunun en basit yolu olan aşınma, çoğunlukla kısa ömürlü adalar oluşturur. Bu adalar ya ırmak yatağının yön değiştirmesiyle eski yatakla yeni yatak arasında oluşur ya da dalgaların deniz kıyılarını aşındırması sonucu deniz kıyısında ortaya çıkar. Her iki durumda da oluşumu sağlayan olay, adanın ortadan kalkmasına yol açar: Irmağın eski yatağı dolar ve deniz kıyısındaki adalar dalgaların etkisiyle yok olur. Tortul birikimi adaları, ırmakların taşıdıkları kum, çamur gibi maddelerin, suların akış hızının azaldığı yerlerde birikmesiyle oluşur. Ada eklenen maddelerle gitgide büyür. Bu tip adaların sığ denizlerde rüzgâr ve dalga etkisiyle oluştuğu da görülür. Tortul birikiminin sürmesi, adaların belli bir süre sonra anakaraya bağlanmasına yol açar.

Avşa Adası

Kaynak: commons.wikimedia.org

Sığ denizlerde, deniz yüzeyine ulaşmış yapılar kurabilen canlı organizmalar da adaların oluşumunu sağlayan bir başka etmendir. Bu canlı organizmalar, ılıman enlemlerde istiridye ve midye yatakları, tropikal bölgelerde deniz yosunları ve mercanlardır. Bu oluşumlar önce geniş kayalıklar oluşturur, sonra tortulların yardımıyla ada biçimini alırlar. Jeoloji araştırmaları “ilk dönemlerde” yosun hayvanları benzeri canlı organizmaların da adalar oluşturduğunu göstermiştir. Yer kabuğu hareketleri değişik yollarla adaların oluşmasına yol açarlar: Kıta kaymaları, yer kabuğu içindeki ısı değişimlerinden kaynaklanan gaz akımlarının yukarı ittiği kızgın kayalar, deniz tabanının bir bölümünün su yüzüne yükselmesi vb. Kıtadan koparak uzaklaşan kara parçasının oluşturduğu ada tipine en güzel örnek Madagaskar’dır. Marmara Denizi’ndeki adalar da bir çöküntü sonucu Kocaeli Yarımadasından kopmuştur.

Gaz akımlarının su yüzüne ittiği kızgın kayaların oluşturduğu ada tipine en özgün örnek İzlanda‘dır. 1963’te bu adanın yakınında Surtsey Adası’nın oluşumu, bu olgunun izlenebilmesini sağlamıştır.

Advertisement
Bali Adası

Kaynak: pixabay.com

Deniz tabanının bir bölümünün su üstüne itilmesi birçok eski adanın oluşma nedenidir.

Deniz düzeylerindeki değişimler iki ayrı türdedir. Deniz düzeyinin alçaldığı durumlarda bir yandan bazı adalar kıtayla birleşirken öte yandan denizaltı dorukları yükselerek yeni adalar oluşturur. Deniz yüzeyinin yükselmesi durumunda ise, önceden var olan adalar deniz altında kalır. Kıtanın bazı parçaları da ada durumuna gelir. Adalardaki bitki örtüsü ve hayvanlar, kıtalar da yaşayanlardan ayrı özellikler gösterirler. Eskiden kıtanın parçası olan adaların bitki örtüsü ve hayvanları ayrıldığı kıtanın aynıdır.

Ancak kıtada bazı türler öteki türler tarafından uzaklaştırılır ve yeni durumlara uymaya zorlanırken, adadakiler dokunulmadan kalırlar. Böylece kıtada bazı türlerin soyu tükenirken adada o tür sürer. Bazen de kıtadakinden daha büyük ya da cüce denecek kadar küçük türlere rastlanır. Deniz dibi yükselmesinin ya da canlı organizmaların oluşturduğu adalara bitkiler, rüzgar ve deniz akıntılarıyla gelir. Bazı hayvan ve bitki türleriyse yerleşmeden sonra insanlar tarafından götürülmüştür. Türlerin çevreye uymaları ve geçirdikleri evrim bütünüyle adaya özgü türlerin oluşmasına yol açmıştır.

Nunivak Adası

Nunivak Adası

Adalar, politik ve ekonomik açılardan da önemli yerleşim yerleridir. İlk zamanlarda adalara ulaşmanın güçlüğü buralara yerleşenleri kıtalardan soyutlamış ve ayrı kültürlerin oluşmasına yol açmıştır. Bu durum bugün özellikle stratejik önemi büyük adaları politik açıdan çekişme konusu durumuna getirmiştir.


Leave A Reply