Ahmet Mithat Efendinin Letaif-i Rivayat isimli öykülerinin derlendiği eseri hakkında bilgi. Letaif-i Rivayat özellikleri nelerdir?
Ahmet Mithat – Letaif-i Rivayat Hakkında Bilgi
Letâif-i Rivâyât, Ahmet Mithat‘ın 2. öyküler dizisidir:
Söylenegelen (rivayetler) en Güzel Öyküler (lâtifeler) 25 cüz, 1870/ 1871-1894/1895.
Öykü ve roman gibi anlatı türlerini dile getirecek yalın ve doğal bir düz yazının (nesir) bulunmadığı yıllarda yazar, elinden geldiğince halk çoğunluğunu kolaylıkla kavrayabileceği bir anlatım yolu bulmaya çalışmıştır. Genellikle kendi basımevinde hazırladığı çoğunluğu tek, bazıları birkaç öykülük bu küçük kitaplar, edebiyatımızda öykü-roman türünün ilk basamaklarında yer almanın öncülük onurunu taşır. En eski destan (epope) yaratısından masallara ve halk hikayelerine doğru genişleyen anlatı (tahkiye) türünün edebiyatımızdaki ilk örnekleri bunlardır.
Bazılarının kaynakları çeviri ve uyarlamaya (adaptasyon) dayanan bu öykü dizisi, yazarın gözlem sınırlarına giren insan ve toplum gerçekleriyle bir ibret dersi çıkarabileceğini umduğu düşünsel ürünleri içerir. Fermanla kaldırılmışsa da geçerliğini sürdüren esirlik sorunu, birbirini tanımadan yapılan evliliklerin eleştirisi, alafranga yaşam (Beyoğlu) biçiminden olduğu çözümsüz yenilikler, tarihsel kurum (Yeniçeriler) ve göreneklerle geleneklerin yarattığı ilginç durumlar, öykülerin başlıca konularıdır. Güçlerini konularının az duyulmuş sürprizlerinden alan dizi, yine yazarın olan Kıssadan Hisse (1870-1871) ile Durub-i Emsâl-i Osmâniye Hikemiyatının Ahvalini Tasvir (18 öykü, 1871-1892) dizileriyle birlikte Tanzimatla başlayarak olan öykü-roman (tahkiye-anlatı) türünün ilk ve acemi örneklerini oluşturur.
AHMET MİTHAT EFENDİ (1844 – 1913)
İstanbul’da doğdu. Babasını yitirdiği için küçük yaşta çalışmak zorunda kaldı. Bol bol okuyarak kendini yetiştirdi. Ülkeyi bir okul, kendini hâce-i evvel (ilkokul hocası) olarak niteleyen Ahmet Mithat Efendi, abece kitaplarından başlayarak, tarih, coğrafya, kimya, biyoloji, iktisat, hukuk, dil, edebiyat gibi pek çok alanda eser verdi. Tevfik Fikret onun için:
“Yalnız koca bir fem (ağız)
Dağ gibi bir âdem.”
sözlerini kullanır ki Ahmet Mithat Efendi’nin çok yazdığına, fakat eserlerinin sanat değerinin bulunmadığına işaret eder. Bu yargıda doğruluk payı vardır. Ahmet Mithat, sanat kaygısı taşımayan “halk için edebiyat” diyen biridir.
Ahmet Mithat’ın romanlarında yazarın varlığı daima hissedilir, çeşitli soru ve yorumlarıyla sürekli olarak okuyucuyla ilişki içindedir. Onun eserlerinde belirli tipler yüceltilir. Bu nedenle kahramanların tanıtımında tarafsız kaldığı söylenemez. Ahmet Mithat Efendi romanları için çok kolay konu bulur, roman aracılığıyla geniş kitlelere ulaşmayı hedeflerdi. Bunun için de kolay okunan ve anlaşılan romanlar yazmıştır.
Edebiyatımızda birçok yeni yazarın yetişmesine öncülük etmiş, yaptığı eleştirilerle onlara yol göstermiştir,
İstanbul’da kendi evinde kurduğu matbaasında yazım, dizgi, düzeltme, basım, dağıtım işlerini ailesiyle birlikte gerçekleştiren Ahmet Mithat Efendi, yalnız kafasıyla değil bedeniyle de çalışan biridir.
Yaşamını yazmaya veren Ahmet Mithat’ın kırktan fazla romanı vardır. Eserlerinden bazıları şunlardır:
- Öyküleri: Letâif-i Rivâyât, Kıssadan Hisse.
- Romanları: Hasan Meiiâh, Hüseyin Feilâh, Feiâtun Bey ile Râkım Efendi, Paris’te Bir Türk, Henüz On Yedi Yaşında, Dürdâne Hanım, Yeniçeriler vb.
- Gezi yazısı: Avrupa’da Bir Cevelân.
- Tiyatroları: Zîbâ, Çerkeş Özdenleri.
- Operet: Çengi.
