Akdeniz ile ilgili genel bilgiler ve Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler, iklimi ve tarihi ile ilgili genel ve kısa bilgiler
İlk medeniyetlerin sahillerinde kurulduğu, bir zamanlar büyük bir Türk gölü haline gelen deniz.
AKDENİZ, Avrupa, Afrika ve Asya kıyıları arasında bir iç denizdir. Yüzölçümü 2.890.000 kilometrekaredir. Uzunluğu Cebelitarık Boğazından Suriye’ye kadar 3.750 km. yi bulur, en geniş yeri de Fransa ile Cezayir kıyıları arasında 742 km. dir.
Akdeniz kuzeyde Fransa, Monako, İtalya, Yunanistan, Türkiye; doğuda Suriye, Lübnan, İsrail, güneyde Mısır, Libya, Tunus, Cezayir ve batıda İspanya ve Cebelitarık Boğazı ile sınırlanmıştır.
Kuzeyde Adriya Denizi, Yunan Denizi, kuzey-doğuda Ege Denizi, kuzey-batıda Tiren Denizi ve Balear Denizi Akdeniz’in birer koludur. Ayrıca Akdeniz’in Sicilya ile Tunus Körfezi arasındaki kısmın doğusunda ve batısında kalan, parçalarına Doğu ve Batı Akdeniz adı da verilir.
Akdeniz bir iç denizdir. Engin denizlerden yalnız, Cebelitarık Boğazından, Atlas Okyanusuna bağlantısı vardır. Öte yandan, Ege Denizi yoluyla ve Çanakkale, İstanbul Boğazları ile Karadeniz’e, Süveyş Kanalı ile de Kızıldeniz’e bağlanır.
Akdeniz çok tuzlu bir denizdir. Çünkü oraya az sayıda nehir akar; ayrıca sıcak bir bölgede bulunduğu için buharlaşma çoktur. Bazı sıcak bölgelerde tuzluluk derecesi % 39’u bulur. Ancak Nil nehri Akdeniz’e bol miktarda tatlı su verir. Buharlaşması daha az ve kendisini besleyen nehirleri daha çok olan Karadeniz’in suları da Çanakkale Boğazından Ege yolu ile Akdeniz’e akar, o bölgedeki tuzluluk derecesini azaltır. Cebelitarık bölgesinde de Atlas Okyanusu ile Akdeniz arasında bir akıntı olması bu bölgede Akdeniz’in tuzluluk derecesini %37’ye düşürür.
Akdenize akan başlıca nehirler şunlardır: Ebro (İspanya), Rhone (Fransa), Tevere (İtalya), Seyhan, Ceyhan (Türkiye), Nil (Mısır).
Akdeniz sularında yer yer büyük akıntılar vardır. Bunlardan başlıcası Sicilya ile Tunus arasındadır: Batı havzasındaki akıntı doğudan batıya doğrudur. Ege Denizinde ise, Karadeniz’den akan suyun etkisiyle güneye doğru bir akıntı görülür.
Akdeniz iklimi
Bütün Akdeniz’in ve sınırlarını çevreleyen karaların iklimi ılımandır. Başlıca özellik yılın yarısında hemen hemen hiç yağmur yağmamasıdır. Yağmur yalnız yılın soğuk geçen altı ayında yağar. Mesela Malta adasına haziran ve temmuz aylarında hiç yağmur yağmamasına karşılık ekimden marta kadar 445 mm. yağmur yağar. Sıcaklık kuzey-batıda 12° ile 24° C. arasında, güney-doğuda ise 15° ile 27° C. arasında değişir.
Kıyılarda gelgit pek azdır, birçok bölgelerde hiç farkedilmez. En fazla gelgit olan bölgelerde ise 1 metreyi geçmez. Kıyılar genel olarak sarp yamaçlarla çevrilidir, kıyı ovaları pek azdır.
Akdeniz Tunus ve Sicilya arasında geniş bir boğaz halini alır. Dördüncü devirde burada Avrupa ile Afrika arasında bir kara bağı bulunuyordu..
Batı Akdeniz’in kuzey-batı kesiminde derinlik 3.000 metreyi bulur. Balear Adalarının güneyinde ise Cebelitarık Boğazına doğru uzayan ve derinliği 2.500 metreyi bulan bir çukur vardır. Gene batı kesiminde kalan Tiren Denizinde derinlik 3.700 metreyi bulur.
Akdeniz’in en derin yeri doğu Akdeniz kesiminde bulunmaktadır. Yunanistan’ın güneyinde Akdeniz’in derinliği 4.400 metreyi bulur. Akdenizin. % 43,7 sinin derinliği: 0-1000 metre arasındadır. 3.000 metreden derin olan yerler ancak % 8,7 dir. Geri kalan bölümlerin derinliği 1000-3000 metre arasında değişir. Akdenizin ortalama derinliği 1,430 metredir. Denizin dibi genel olarak mavi bir çamurla kaplıdır.
Tarihte Akdeniz
Akdeniz kıyıları Milattan çok önceki devirlerden beri çeşitli medeniyetlerin yatağı olmuştur. Ancak, tarihin tanıdığı kavimler arasında Akdeniz’de ilk defa dolaşanlar Fenikelilerdir. Fenikelilerin İspanya kıyılarına kadar uzandığı bilinmektedir. Fenikelilerden sonra Kartacalılar Kuzey Afrika’da Akdeniz kıyıları boyunca yayıldılar, İspanya’ya kadar geçtiler. Yunanlılar da Akdeniz kıyılarında koloniler kuruyorlardı. Roma İmparatorluğu zamanında bütün Akdeniz kıyıları halkı siyasi bir birlik meydana getirebildiler. Ancak bu birlik uzun sürmemiştir. Roma İmparatorluğunun parçalanmasından sonra (395) Batı Gotları’nın kralı Alarik bütün İtalya’yı ele geçirmiş (410), Vandallar kralı Genserik ise İspanya’dan Kuzey Afrika’ya geçerek Batı Akdenize hakim olmayı başarmıştır.
VII. yüzyıldan, itibaren Müslümanlar Akdeniz kıyılarında görünmeye başlar. Müslümanlar gittikçe genişleyerek bütün Kuzey Afrikayı ele geçirmiş, Batı Akdeniz’i hakimiyetleri altına almışlar, nihayet VIII. yüzyılın başlarında İspanya’ya da geçerek Pirenelere -kadar gelmeye muvaffak olmuşlardır. İşte Haçlı Seferleri Müslümanların bu genişlemesine karşı Hıristiyanların bir tepkisi olmuştur.
Nihayet Türkler Akdeniz kıyılarında görünmeye başlamış, yayılmalarını önlemek için Akdeniz devletleri arasında çeşitli ittifaklar kurulmuştur. Herşeye rağmen Türkler Bizansı yıkmış, bütün Kuzey Afrika’yı işgal etmiş, İtalya topraklarına ayak basmışlar, Barbaros ve Turgut Reis gibi amiraller bütün Akdenizde Türk bayrağını dalgalandırmışlardır. XVIII. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun gerilemeye başlamasından sonra İngiltere, Malta’yı ele geçirerek Akdeniz’de hakimiyet kurma yolunu tutmuş, XIX. yüzyılda da Kıbrıs, Mısır ve Filistin’i ele geçirerek bu bölgeye yerleşmiştir. Birinci Dünya Savaşında İngiliz hakimiyeti zayıflamışsa da, İkinci Dünya Savaşında Hitler Almanyası, sonra Rusya Akdeniz’le ilgilenmeye başlamıştır. Hitler’in yenilmesi Akdeniz’de bir Nazi hakimiyeti tehlikesini ortadan kaldırmış, o dönemin Yugoslavya’sının da Sovyetler ile arasının bozulması da herhangi bir Rus hakimiyetini önlemiştir.
