Mantıkta akıl ilkeleri nelerdir? Özdeşlik, çelişmezlik, yeter-neden, üçüncü halin imkansızlığı ilkesi hakkında bilgi.
Özdeşlik İlkesi:
“Bir şey ne ise odur, başka şey olamaz.” şeklinde ifade edilebilir. Klasik mantıkta “A, A’dır.” önermesiyle dile getirilir. Bu önermede bir şeyin bir başka şeyle ilişkisi değil, yalnızca kendisi olarak düşünüldüğü ifade edilmektedir. Bu nedenle özdeşlik ilkesi benzerlik veya eşitlikle karıştırılmamalıdır.
Örneğin; “Kalem kalemdir.”, “Kitap kitaptır.” gibi.
Çelişmezlik İlkesi: Bir şeyin kendisinden başka bir şeyle özdeş olduğu düşünülürse çelişik bir durum ortaya çıkar. Buna göre çelişmezlik ilkesi “Bir şey aynı anda hem kendisi hem de başka şey^f olamaz.” şeklinde ifade edilebilir. Klasik mantıkta “A, A olmayan değildir.” önermesiyle dile getirilir.
Örneğin; “Bütün insanlar canlıdır.” önermesi doğru ise bunun çelişiği olan “Bazı insanlar canlı değildir.” önermesi yanlıştır. Ya da “Bazı insanlar yalancıdır.” dedikten sonra, “Hiçbir insan yalancı değildir.” denemez.
Üçüncü Halin İmkânsızlığı İlkesi: Düsünülebilen tüm şeyler çelişmezlik ilkesi gereğince A ve A olmayan diye iki alana ayrılmaktadır. Buradan çıkan, üçüncü halin imkansızlığı ilkesi “İki çelişik önerme arasında herhangi bir ara önermenin bulunması olanaklı değildir.” şeklinde ifade edilebilir. Klasik mantıktaki formülü; A ile A olmayan arasında üçüncü bir olanak yoktur.
Örneğin; “Su sıvıdır.” önermesi ya doğrudur ya da yanlıştır. Üçüncü bir durum söz konusu değildir.
Yeter – Neden İlkesi: Bu ilke Leibniz tarafından akıl yürütme ilkeleri arasında sayılmıştır. Buna göre her şeyin bir var olma nedeni vardır. Suyun kaynamasının nedeni ısıdır.
İlk üç ilke hirhirivle bağlantılı olduğu halde yeter-neden ilkesi diğerlerinden bağımsızdır.
Örneğin; “Bütün balıklar.suda yaşar.” önermesi,”Bu balık suda yaşar.” önermesini temellendirir, yani onun nedenidir.
Mantıklı düşünme, dil yoluyla ortaya konulan akıl yürütmelerin sadece biçimiyle ilgilenir. Bilgi sözkonusu olduğunda ise öne sürülen önerme veya çıkarımların içeriği dikkate alınır. Bu nedenle mantık doğrusu ile bilgi doğrusunun birbirinden ayırt edilmesi gerekir.
