Akıl Yürütme Yöntemleri Nelerdir? (Tümdengelim Tümevarım Örnekleri)

Akıl yürütme (çıkarım) nedir? Tümdengelim ve tümevarım nedir? Akıl yürütme yöntemleri, çeşitleri nelerdir? Akıl yürütme örnekleri, hakkında bilgi.

Akıl Yürütme Yöntemleri

AKIL YÜRÜTME (Çıkarım)

Verilen önerme veya önermelerden zihnin zorunlu sonuç çıkarma işlemine akıl yürütme denir. Tümdengelim (dedüksiyon), tümevarım (endüksiyon), analoji (benzeşim, andırma) olmak üzere üçe ayrılır.

1. Tümdengelim

Zihnin tümel önermelerden özel sonuçlar çıkarma işlemidir. Tümdengelim çeşitli bilimlerde nedenlerden sonuçlara, yasalardan olaylara, prensiplerden sonuçlara geçiş şeklinde de yapılır.

ÖRNEK:

Bütün bitkiler canlıdır.
Gül de bitkidir.
O halde gül de canlıdır.

2. Tümevarım

Özelden genele ya da olaylardan yasalara geçiş şeklindeki akıl yürütmedir.

ÖRNEK:

İlkbahar, yaz, sonbahar, kış yılın mevsimleridir.
İlkbahar, yaz, sonbahar, kış üçer aydır.
O halde yılın mevsimleri üçer aydır.

Tümevarımın eksik ve tam olarak iki türü vardır.

1. Tam Tümevarım: Bir bütünü oluşturan parçaların hepsinin tek tek incelenmesi ile genel bir sonuca varılması.

ÖRNEK:

Pazartesi, Salı, Çarşamba, Perşembe, Cuma, Cumartesi, Pazar haftanın günleridir.
Pazartesi, Salı, Çarşamba, Perşembe, Cuma, Cumartesi, Pazar 24’er saattir.
O halde, haftanın tüm günleri 24’er saattir.

2. Eksik Tümevarım: Bir bütünü meydana getiren parçaların veya bir sınıfı oluşturan bireylerin bütününe değil de bir kısmına dayanılarak o bütün hakkında hüküm verilen tümevarım çeşidi.

ÖRNEK:

Elif çalışır ve başarılı olur.
Emre çalışır ve başarılı olur.
Ahmet çalışır ve başarılı olur.
O halde, bütün çalışanlar başarılı olur.

3. Analoji

Birbirine benzeyen iki olaydan biri hakkında verilen yargının diğeri hakkında da verilmesidir. Analojide genelleme yapmak söz konusu değildir. İki özel durum arasında mantıksal bir bağ kurarak sonuç çıkarılmaya çalışılır.

ÖRNEK:

Erzurum yüksek bir kenttir ve kışları soğuk geçer.
Kars da yüksek bir kenttir.
O halde Kars’ta da kışlar soğuk geçer.