Alp Er Tunga Kimdir? Alp Er Tunga Hayatı Sangusu Destanı Hakkında Bilgi

0
Advertisement

Alp Er Tunga kimdir ve ne yapmıştır? Alp Er Tunga’nın hayatı hakkında bilineneler, sangusu, destanının konusu, özeti, hakkında bilgi.

Alp Er Tunga Sagusu

Alp Er Tunga

Alp Er Tunga hakkındaki bilgilerin kaynağı Zerdüştlüğün değerli kitabı “Avesta” ile Farsça’nın klasik şâiri Ebulkasım Firdevsî’nin “şehnâme” destanıdır. O, Turan ülkesinin büyük hakanıdır. M.Ö. 626 yılında İran şah’ı Keyhüsrev onu saraya çağırıp zehir vererek acımasızca öldürmüş. Yusuf Balasagun “Kutadgu Bilig” adlı eserinde, onun hakkında “Türkler Alp Er Tunga derler, Tacikler (Farslar) Efrâsiyâb diye adlandırırlar” şeklinde bilgi vermektedir. “Alp” kelimesi bütün Türk halklarında arslan yürekli, pars bilekli yiğit anlamındadır. “Er” kelimesi ise, yiğit, kahraman demektir. “Er Edige”, “Er Sayın”, “Er Targın” gibi isimlendirmelerde de bu farkedilmektedir. “Tunga” kelimesi, önceki devirlerde Turan ülkesinde yaşayan pars gibi, boğuştuğunda fili bile alıp yere çalan güçlü hayvan için kullanılır. Tarihî kaynaklarda Alp Er Tunga’nın adı “Maday” olarak geçmektedir. Alp Er Tunga ismi, halkın verdiği lakap olsa gerek.

Efrasiyâb ismi de Farsça kaleme alınan “Avesta”da “korkutucu kara dev” olarak anlamlandırılmaktadır. Alp Er Tunga öldükten sonra onun hakkında halk arasında yayılan tarihî destan, M. Kaşgarî’nin sözlüğünde verilen şiir parçaları vasıtasıyla bize ulaşmaktadır. Bu destan, Türk halk edebiyatı tarihinin temelinin M.Ö. VII. asırlarda başladığına da şahitlik ediyor.

Hayatı Hakkında Bilgi

Alp Er Tunga; Firdevsi‘nin eseri Şehname’ye göre eski Turan ülkesinin en büyük hükümdarı, Farsça eserlerde Afrasiyab biçiminde geçer. Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig adlı ünlü eserinde ondan söz ederken “Bu Türk kahramanının asıl adı Tunga Alp Er’dir. Ancak İranlılar ona Afrasiyab derler” biçiminde yazar.

Eski İran tarihine göre ise Alp Er Tunga (Afrasiyab) Feridun’un oğlunun torunudur. Feridun’un oğulları, aralarında çıkan bir savaş sırasında kardeşleri İrec’i öldürdüler. Bunun üzerine İrec’in oğlu olan Menuçehr babasmın öcünü almak amacıyla Alp Er Tunga’ya karşı bir ordu gönderdi. Bu ordu onu yendi ve Ceyhun Irmağı, Turan ile İran ülkeleri arasında sınır olmak üzere barış yapıldı. Daha sonraki yıllarda Alp Er Tunga bu anlaşmayı bozarak Menuçehr’in oğlu üzerine yürüdü ve bütün İran’ı ele geçirdi. Ancak İranlılar aralarında birlik sağlayarak Alp Er Tunga’yı ülkelerinden kovmayı başardılar. Daha sonraki yıllarda İran Hükümdarı Keykâvus zamanında Alp Er Tunga yeniden İran’a karşı akınlar yaptı. Bu kez de İranlıların ünlü kahramanı Rüstem-i Zâl ile birlikte hareket ederek Alp Er Tunga’ya karşı büyük başarılar elde ettiler ve onu yakalayarak öldürttüler. Karahanlılar ve Selçuklular gibi birçok Türk kavmi Alp Er Tunga’nın soyundan geldiklerine inanırlardı.

Advertisement

Alp Er Tunga Sagusu

Alp Er Tunga Sagusu, Kâşgârlı Mahmut‘un Divanü Lugati’t-Türk adlı sözlüğünde (11.yüzyıl) bazı parçaları bulunan ağıt. Sözcüklerin açıklanışına örnek gösterilen, kitabın ayrı ayrı yerlerinde bulunan 11 dörtlük, bütünü korunamamış uzun bir destan şiirinden kalmıştır. Yusuf Has Hâcib‘in Kutadgu Bilig adlı eserindeki (11. yüzyıl birkaç beyit de Afrasiyab diye de anılan aynı kişinin, Alp Er Tunga’nın övgüsünü dile getirir). İÖ 7. yüzyılda yaşadığı ileri sürülen Türk-Saka hükümdarı için vaktinde bir destan doğmuş, yazıya vaktinde geçirilmediği için unutulmuş olmalıdır. Eldeki parçalar Orta Asya Türk şiirinin özelliklerini taşır: Hece ölçüsü, dörtlük birimi, genellikle AAAB biçiminde uyaklanma. Konusundan belli olduğu gibi kahramanın ölümünü, yas duygularını dile getiren bölümler eserin son parçalarını oluşturur.


Leave A Reply