Alp Er Tunga sagusunun orijinali ve Türkçesi, özellikleri, incelemesi. Alp Er Tunga Sagusu hakkında bilgi.
SAGU NEDİR?
Sagu, yuğ törenlerinde söylenen, ölen kişinin kahramanlıklarını anlatan, onun ölümünden duyulan üzüntüyü dile getiren şiirlerdir. Saguların şekilsel özellikleri koşukla benzerlik gösterir.
“Divânü Lûgâti’t-Türk”ün muhtelif yerlerinde, hakkında daha önce de bilgi verdiğimiz Alp Er Tunga için söylenmiş bir sagudan dörtlükler vardır. Bu sagunun Alp Er Tunga için söylenen destanın son bölümü olma ihtimali yüksektir. Kaşgarlı Mahmut, sözü edilen kişinin Şehnâme’de adı geçen Turan hükümdarı Efrasiyab olduğunu belirtmektedir*.
Bu kişinin Saka hükümdarı Efrasiyab olması durumunda sagunun alındığı düşünülen Alp Er Tunga Destanı’yla bunun bir bölümünün yazıya geçirilmesi arasında 1000 yıldan fazla zaman olduğu ortaya çıkar. Bu durum sagunun dil ve anlatımına da yansımıştır. Şiirin dilinin Saka Türklerinin değil, XI. yüzyıl Karahanlı Türkçesinin özelliklerini taşıması bu gerekçeyle açıklanabilir.
Alp Er Tunga Sagusu
Alp Er Tunga Sagusu : Alp Er Tunga eski çağlar Türk tarihinin ilk büyük destan kahramanı olan bir hükümdardır. İran destanlarında Afrasiyab diye anılan çok eski bir Türk kahramanının Alp Er Tunga olduğu sanılmaktadır. Alp Er Tunga Türk-İran savaşlarında büyük yararlıklar göstermiş, İranlılar tarafından ancak hile ile öldürülmüştür.
Bu ölüm Türkler arasında derin acılar bırakmış, o acıyla söylenen bu sagu (destan devri şairlerinin ağıta verdikleri ad), XI. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut tarafından derlenerek yazıya geçirilmiştir.
Alp Er Tunga Sagusu (Orjinali)
Alp Er Tunga öldi mü
Isız ajun kaldı mu
Ödlek öçin aldı mu
Emdi yürek yırtılur
Begler atın argurup
Kadgu ant turgurup
Mengzi yüzi sargarup
Körküm angar türtülür
Uluşıp eren börleyü
Yırtıp yoka urlayu
Sıkrıp üni yurlayu
Sığtap közi örtülür
Könglüm için örtedi
Yitmiş yaşıg kartadı
Kiçmiş öd’ig irtedi
Tün kün kiçip irtelür
Ödlek arığ kevredi
Yunçığ yavuz tovradı
Erdem yeme sevredi
Ajun beği çertilür
Bilge böğü yunçıdı
Ajun anı yançıdı
Erdem eti tınçıdı
Yerke teğip sürtülür
Alp Er Tunga Sagusu (Türkçesi)
Alp Er Tunga öldü mü?
Kötü dünya kaldı mı?
Felek öcünü aldı mı?
Şimdi yürek yırtılır.
Beyler atlarını yoruyor
Kaygı onları durduruyor
Benzi, yüzü sararıyor
Safrana bulanıyor.
Erler kurt gibi ağlıyor
Yakalarını yırtıp bağırıyor
Hüzünlü türküler söylüyor.
Gözleri yaşla örtülüyor.
Gönlümün içini yaktı
Yetmiş yaş ihtiyarlattı
Geçmiş günleri arattı
Geçen günler aranıyor.
Devir iyice kötüledi
(Buna karşılık) sefil ve kötüler güçlenip kuvvetlendi
Edep ve erdem de (iyice) azaldı
(Çünkü) dünyanın beyi yok oldu
Bilgili ve akıllı (olanlar) kötüleşti
Dünya onları ezip çiğnedi ve hırpaladı
(Sanki) edep ve erdemin etleri çürüdü ve bozuldu
(Bu etler vücuttan sarkıyor ve) yerlere değip sürükleniyor
İnceleme
Bu sagu, 7’li (2+2+3) hece ölçüsüyle söylenmiştir. Sadece bir dizede (dördüncü dörtlüğün ilk dizesinde) ölçü 4+3’tür: “Öğreyüki / mundağ ok”
Her dörtlüğün ilk üç dizesi kendi aralarında, son dizesi ise öbür dörtlüklerin son dizeleri ile uyaklıdır (aaab, cccb, dddb …). Uyaklar genellikle yarım uyak şeklindedir. Ancak bu yarım uyaklara redifler de eşlik etmektedir:
ol–di-mü
kal–dı-mu
al–dı-mu
ar–gur-up
tor–gur-up
sar–gar-up
bör–le-yü
or–la-yu
yur–la-yu
