Alparslan kimdir? Selçuklu hükümdarlarından en meşhur olanı Sultan Alparslan’ın hayatı, savaşları ve devlet yönetimi ile ilgili bilgiler.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Alparslan
Alparslan (1029 veya 1033-1072) Malazgirt Savaşı‘nı zaferle bitirerek Anadoluyu Türklerin yurdu haline getirmiş olan büyük Selçuklu hükümdarıdır.
Asıl adı Mehmet, lakabı Adud-ud-Devle’dir. Babası Çağrı Bey ölünce Horasan’a hakim olmuştu. 1063 yılında amcası Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey ölünce, Türk beyleri kendisini hükümdar yapmak istemişlerdi. Fakat vezir Amid-ül-Mülk-i Kündürî’nin uğraşmaları ile sultanlığa Alp Arslan’ın kardeşi Süleyman geçirilmişti. Süleyman’ı istemeyen Türk beyleri Alp Arslan’a bağlılıklarını bildiklerinden, durumu kabul etmek zorunda kalan Kündürî’nin daveti üzerine Alp Arslan Selçuklu Hükümdarı ilan edildi. İlkin kendisini tanımak istemeyen akrabalarından bazıları ve bazı beylerle uğraşmak zorunda kaldı. Onların hepsini ve kardeşini ele geçirdiği halde sonradan affetti.
Alp Arslan 1064’te Bizans üzerine yürüdü. Gürcistan kralını haraca bağladı. Kars ve Ani şehirlerini aldı. Kendisine baş kaldıran Kirman valisi kardeşi Kavurt’u yola getirdi. Bir yıl sonra Amuderya’nın ötesine kadar uzanan bir kuzey seferinden dönüşte Melikşah‘ı kendisine veliaht yaptı. 1067’de yeniden ayaklanan Kavurt’u tekrar yola getirdi.
Aral Gölü’nün kuzeyindeki Türk boylarını emri altına almaya uğraşan Alp Arslan, bir taraftan da bazı Türk komutanlarını, Bizans üzerine akın yapmak üzere Anadolu’ya yollamıştı. Bu akıncıların saldırısına karşı koymak isteyen Bizans İmparatoru Romanos Diogenes sefere çıkmak zorunda kalmıştı. Fakat Malatya’daki kuvvetlerinin Türkler tarafından yenildiğini duyunca geri döndü.
Alp Arslan 1070 ilkbaharında Bizans’a karşı yeni ve kesin bir taarruza geçmeye karar verdi. İlkin Azerbaycan’a girdi. Buradan Doğu Anadolu’ya geçerek Malazgirt kalesini, Urfa’yı aldı. Bir yıl sonra Halep’i de aldıktan sonra, Bizans’ı bırakarak Mısır üzerine yürüdü. O sırada Bizans İmparatoru’nun, ordusu ile, Azerbaycan’a doğru yola çıktığını duyunca ordusunun bir kısmını Suriye’de bırakarak geri döndü. Malazgirt ovasında karşılaşan iki ordudan Bizans ordusu kuvvetçe Selçukluların iki mislinden fazla idi. Buna rağmen büyük bir bozguna uğradılar, imparatorları da esir düştü. Alp Arslan, esir İmparatora büyük hürmet gösterdi ve onu serbest bıraktı. Böylece Malazgirt Meydan Savaşı’nın zaferle bitmesi Anadolu’da yeni bir Türk vatanının kurulmasına yol açtı.
Alp Arslan 1072’de Maveraünnehir civarında ele geçirdiği bir kalenin komutanı tarafından ağır yaralandı ve birkaç gün sonra öldü. Çok cesur bir komutan, üstün karakterli bir hükümdardı. Devleti sağlam temeller üstünde kurmak için çalışırdı. Genç yaşta ölmeseydi büyük bir cihangir olacağını bütün tarih yazarları söylemektedir. Zamanın en büyük devlet adamlarından Nizam-ül-Mülk onun veziriydi.
Alparslan
Alparslan (Ebu’Şuca Muhammet bin Davut), Büyük Selçuklu Sultanı (1029 – Merv 1072). Çağrı Bey’in (öl. 1060) oğludur. Çocuğu olmayan Tuğrul Bey, Alparslan’ın üvey kardeşi Süleyman’ı veliaht seçti, ölünce de yerine Vezir Amidül Mülk’ün desteğiyle o geçti. Oysa Alparslan Gaznelilerle savaşta olsun, görevlendirildiği Horasan yönetiminde olsun komutanlığını ve yöneticiliğini kanıtlamıştı.
Kendisine bağlı emirlerle Abbasi Halifesi Kaim Biemrillah’ın desteğini kazandı, üvey kardeşini indirip Selçuklu tahtına kendisi çıktı (27 Nisan 1064). Saltanatının ilk yıllarında ayaklanmalarla uğraştı. İçeride düzeni sağladıktan sonra batıya yürüyüp Gürcistan, Kars ve Ani’yi ele geçirdi. Oğulları Arslanşah ve Melikşah’a Karahanlılardan kız alarak sağladığı akrabalıkla bu devleti Selçuklulara dost yaptı. Melikşah’ı veliaht atayıp ülke topraklarının yönetimini hanedan üyeleri arasında paylaştırdıktan sonra Anadolu üzerine yürüdü. Gümüştekin, Afşin, Ahmet Şah gibi komutan ve emirler Anadolu akınlarında büyük başarılar kazandılar. Bu akınları bir türlü durduramayan Bizans İmparatoru Romanos Diogenes, geniş hazırlıklar ve büyük bir orduyla Doğu Anadolu’ya yürüdü.
O sırada Mısır seferinde olan Alparslan da bunu haber alınca dönüp Ahlat’a geldi, Malazgirt yakınlarında Rahva Ovası’nda ordugâh kurdu (24 Ağustos 1071). Önce Romanos Diogenes’e barış önerdiyse de imparator bunu kabul etmedi. Bunun üzerine Malazgirt Savaşı yapıldı (26 Ağustos 1071). Bizans Ordusu dağıtıldı, Romanos Diogenes ve generalleri tutsak edildi. Ertesi yıl çıktığı Maveraünnehir seferinde Barzam Kalesi Muhafızı Yusuf Harizmi adlı bir Batıni gönüllüsü Alparslan’ı öldürdü. Alparslan, Malazgirt zaferiyle Anadolu’yu Türklere açtı. Nizamiye medreselerini kurdu. Devlet yönetiminde adaletli karar ve eylemleriyle tanındı. Ölümünden sonra yerine oğlu Melikşah geçti.
