Amfoterlik olayı ile ilgili genel bilgiler ve amfoterlik olayının kimyasal olarak açıklanması
Amfoterlik, amfoter maddelerin asitler karşısında, baz, bazlar karşısında asit gibi davranması olayı. Amfoter özellik gösteren maddeler bazı metallerin oksit, sülfür ve hidroksitleridir. Başka bir tanımla bazı metallerin oksit, sülfür ve hidroksitleri, içinde bulundukları çözeltinin asitliğine bağlı olarak asit ya da baz gibi davranırlar. Kalay (II), kurşun (II), çinko ve alüminyumun oksit ve hidroksitleri amfoter özellik gösterirler. Örneğin, çinko hidroksit üzerine asit katılırsa bir baz olarak davranıp asitte çözünür ve aside karşılık olan tuzu oluşturur:
Zn(OH)2 + 2HCl —> ZnCl2 + 2H2O
Çinko Klorür Çinko Klorür
hidroksit asidi (Tuz)
(Baz) (Asit)
Çinko hidroksit üzerine bir baz çözeltisi katılırsa bu kez bir asit gibi davranıp bazda çözünerek tuz oluşturur:
Zn(OH)2+NaOH —> Na2ZnO2+2H2O
Bir oksit ya da hidroksidin asit ya da baz özelliği göstermesi onu oluşturan metalin iyonunun elektrik yüküne ve iyon çapına bağlıdır. Çapın büyük ve yükün küçük olması durumunda oksit ya da hidroksit baz özelliği, karşıt olarak yükün büyük ve çapın küçük olması durumunda da asit özellik gösterir. Elektrik yükleri ve çapları orta düzeydeki iyonların oluşturduğu oksit ve hidroksitler bu iki uç durum arasında bulunduklarından ortama göre asit ya da baz özelliği gösterirler, yani amfoterdirler.
Benzer durumlar aynı elementin farklı değerliklerine karşılık olan hidroksitlerde de gözlenir. Örneğin, +2 değerlikli mangana karşılık olan mangan (II) hidroksit (Mn(OH)2) baz özelliği, +7 değerlikli mangana karşılık olan permanganat asidi (HMnO4) kuvvetli asit özelliği gösterirken. +4 değerlikli mangana karşılık olan mangan (IV) oksit (MnO2) amfoter özellik gösterir. Çünkü, metal iyonunun yükü artarken çapı küçülmüştür. Metal iyonunun çapının küçük ve yükünün büyük olması durumunda oksijen elektronları metal iyonunu kuvvetle çeker. Bunun sonucunda kopma (a) da ortaya çıkar ve hidrojen iyonu ayrılır. Yani madde asit olarak davranır. Karşıt durumunda, metal iyonu elektronları kendisine fazla çekemediğinden kopma (b)’de ortaya çıkar ve hidroksit iyonu ayrılır, yani madde baz olarak davranır. Amfoter maddelerde ise kopma ortama göre (a) ya da (b)’den olabilir ve bunun sonucunda madde asit ya da baz gibi davranır. Amfoterlik olayı bazı sülfürlerde de ortaya çıkar. Metal sülfürlerinin bir bölümü asitlere karşı baz özelliği, bazlara karşı da asit özelliği göstererek çözünür yani amfoterdir. Sülfürlerin bu özelliğinden kalitatif analizdeki ayırmalarda yararlanılır.
