Osmanlı’da ki yönetim birimlerinden birisi olan Anadolu Beylerbeyliği ya da Anadolu Eyaleti ile ilgili bilgiler.
Anadolu Beylerbeyliği (Eyaleti), Osmanlı devlet örgütünde, Batı Anadolu Bölgesi’ni içine alan yönetim birimi. Anadolu Eyaleti, Rumeli Eyaleti’nden sonra kurulmuş olup
Anadolu Eyaleti adıyla da anılır.
1393’te kurulan eyaletin ilk beylerbeyi Kara Timurtaş Paşa’dır. Merkezi önceleri Ankara iken, daha sonra, Fatih Sultan Mehmet döneminde Menteşe Beyliği’nin Osmanlı egemenliğine girmesiyle Kütahya’ya taşındı (1451). Eyalet valiliği ya da beylerbeyliği de İshak Paşa’ya verildi. Kanuni Sultan Süleyman’ın oğulları Bayezit ve II. Selim’in çekişmeleri sırasında (1550-1558, 1562-1566) bir ara eyalet merkezi Ankara olduysa da yeniden Kütahya beylerbeylik merkezi yapıldı. Anadolu Eyaleti, 16. yüzyılda her birinin başında birer yöneticinin (sancak beyi) bulunduğu “sancak” adı verilen 17 yönetim biriminden oluşuyordu. Bu sancaklar; başta eyalet merkezi Kütahya olmak üzere, Saruhan (Manisa), Hüdavendigâr (Bursa), Aydm, Menteşe (Muğla), Bolu, Hamid (İsparta), Ankara, Kengırı (Çankırı), Kastamonu, Karahisar-ı Sahib (Afyon), Teke (Antalya), Kocaeli (İzmit), Alaiyye (Alanya), Biga, Karasi (Balıkesir), Sultanönü (Eskişehir) idi. Bu sancakların yöneticileri olan sancakbeyleri, doğrudan Anadolu beylerbeyine bağlıydılar ve savaş zamanında onun yanında toplanarak tüm askerleriyle Osmanlı Ordusu’na katılırlardı.
Anadolu Eyaleti, 1520-1535 arasında 76 kent, 78 kasaba, 12.701 köy, 1.969 yörük topluluğu ve 37 kaleye sahipti. 16. yüzyıl sonlarında eyalete bağlı sancak sayısı 14’e düştü ve 1815’e kadar da bu durumunu korudu. Bu tarihten sonra eyalet sınırları oldukça daraltıldı ve örgütü dağılmaya yüz tuttu. Merkezi Kütahya olmak üzere Afyon, Sultanönü ve Ankara ile sınırlı kalan Anadolu Eyaleti’ne bağlı öteki yerler ise, özelliklerine göre birleştirilerek ayrı ayrı yönetim birimleri durumuna geldiler; 1864’te Hüdavendigâr Vilayeti kuruldu, bu tarihten sonra da Kütahya bağımsız sancak oldu ve Anadolu Eyaleti dağıldı.
