Anadolu’da yaşanmış olan Beylikler Dönemi ile ilgili bilgiler. Anadolu’da hangi beylikler nerede kurulmuştur. Bu beylikler nasıl ve neden kurulmuş ve nasıl yıkılmıştır.
Anadolu Beylikleri, Anadolu’da kurulmuş olan Türk beyliklerinin genel adıdır. Anadolu beylikleri iki grupta ele alınabilir.
Birinci grup beylikler, Bizanslıların Malazgirt Savaşı’nda (1071) yenilmesinden sonra kurulmuşlardır. Selçuklu Devleti’nin bu tarihten sonra başlayan yayılma sürecinde Oğuz oymakları Anadolu’ya geçmeye başladılar. Bizans ile sürekli çatışan Selçuklu Devleti bu toplulukları batıya geçirerek sınırlara yerleştirdi. Yararlılık gösteren komutanların ve oymak beylerinin yönetimine de birer uç beyi olarak, Erzurum çevresinde Saltuklular (1072-1202); Erzincan çevresinde Mengücükoğulları (1072-1277); Sivas, Tokat ve Amasya yöresinde Danişmendoğulları (1080-1178); Bitlis’te Dilmançoğulları (1085-1394); Diyarbakır’da İnaloğulları (1094-1183); Ahlat çevresinde Ahlat-Şahlar (1100-1207), Mardin’de Artukoğulları (1108 -1608) beylikleri kuruldu. Bu beylikler yaptıkları akınlarla Selçuklu Devleti’nin yayılmasına yardımcı oluyor, Bizans akınlarını da önlüyordu. Anadolu Selçuklu Devleti, güçlenme döneminde Saltukoğulları, Mengücükoğulları ve Danişmendoğulları beyliklerini ele geçirdi.
13. yüzyılda, Alaattin Keykubat döneminin sonlarına doğru Anadolu Selçuklu Devleti’nin beylikler üzerindeki egemenliği zayıfladı. 1220’den sonra doğuda başgösteren Moğol yayılması ve 1239’da çıkan Baba İshak Ayaklanması devletin yapısını sarstı ve uç beyliklerinin konumunu değiştirdi. Baba İshak Ayaklanması, Selçuklu Ordusu ile hükümetinin zayıflığını ortaya koymuştu. O zaman kadar Harzemşah ve Eyyubi ordularını yenen Selçuklulardan sakınan Moğollar Anadolu’ya girdi. Kösedağ Savaşı‘nda (1243) yenilen Selçuklu Devleti, Moğollara vergi vermeye başladı. Kösedağ Savaşı, Anadolu Selçuklu Devleti’nin dağılma ve çökme sürecinin başlangıcı oldu. Selçuklular içindeki saltanat kavgaları Moğolların Anadolu’daki gücünü artırdı. Bu dönemde sınır aşiretleri olan Türkmenler, kendi başlarına hareket ederek ikinci grup Anadolu beyliklerini kurdular.
Batıya doğru ilerleyen bu beylikler, Moğollardan kaçan halkın da sığınma alanı oldu. Sınırdaki Türkmenlerin Bizans topraklarına yaptıkları akınlar da başarılı olunca,Anadolu Selçuklu Devleti’nin kesin yıkılış tarihi olan 1308’e kadar bir dizi beylik kuruldu. Bu beylikler Kastamonu’da Çobanoğulları (1227-1309; uç beyliği olarak kurulmuştu, sonra bağımsızlaştı), Denizli’de Ladik Beyliği (1261-1368); Beyşehir-Seydişehir çevresinde Eşrefoğulları (7-1326); Afyonkarahisar’da Sahih-Ataoğulları (1275-1342); Sinop’ta Pervaneoğulları (1277-1322); Konya’ da Karamanoğulları (1283-1483); Söğüt çevresinde Osmanoğulları (1299); Kastamonu, Sinop çevresinde Candaroğulları (1292-1462, Çobanoğulları Beyliği‘ni yıkarak); bugünkü Alanya’ da Alaiye Beyliği (1293-1360); Kütahya’da Germiyanoğulları (1300-1429); Eğridir-Isparta çevresinde Hamitoğulları (1301-1423); Manisa’da Saruhanoğulları (1302-1410) ve Aydın çevresinde Aydınoğulları (1308-1426) beylikleridir.
Beyliklerin kuruluşunu olanaklı kılan nedenler Moğollar ve Anadolu Selçukluları’nın çöküşünün yanı sıra, Bizans’ın da gerileme dönemine girişi ve ağır vergilerin halk üzerinde yarattığı hoşnutsuzluk oldu. Beylikler içinde gözden düşmüş ya da siyasal nedenlerle güvenlik arayan Selçuklu Devleti adamları da bulunuyordu. Böylece beylikler güçlü yöneticiler kazanmış oldu.
Selçuklu Devleti’nin yıkılışından sonra Anadolu’da bir kargaşa dönemi başladı. Bu dönem bir yanda 1256-1277 arasında İlhanlı Devleti’nin baskısının etkili olduğu, öte yandan yıkılan ve yeni kurulan beylikler arasındaki çatışmalar dönemi oldu. Pervaneoğulları Beyliği Candaroğulları tarafından yıkıldı. Sivas çevresinde Eretnaoğulları (1335-1381); Elbistan’da Dulkadiroğulları (1339-1521); bugünkü Bafra-Ordu arasında Tacettinoğulları (1348-1422); Adana’da Ramazanoğulları (1352-1608); Doğu Anadolu’da ise Akkoyunlular (1378-1502) beylikleri kuruldu.
Beylikler arasındaki bu çatışma dönemi de Ertenoğulları Sivas’ta Kadı Burhanettin Ahmet Devleti’nin (1381-1423) kuruluşu sırasında yıkıldı. Eşrefoğulları Beyliği İlhanlılarca, Sahip-Ataoğulları ve Ladik Beyliği Germiyanoğulları, Karakoyunlular ise Safevi Devleti tarafından yıkıldı. Kuruluşundan sonra güçlenip genişleyen Osmanlı Beyliği ise 16. yüzyıl başlarına kadar öteki beylikleri egemenliği altına aldı ve Anadolu’da kendi yönetimi altındaki siyasal birliği oluşturdu.
