Anadolu Selçuklu Devleti döneminde fikir, dil ve edebiyat hayatı ve eserleri ile Anadolu Selçuklu Devleti dönemi bilim, sanat ve mimari eserleri hakkında bilgiler.
Anadolu Selçuklu Devletinde Edebiyat ve Mimarlık Hakkında Bilgi
Fikir, Dil ve Edebiyat
* Anadolu Selçukluları ve beylikler döneminde, halk Türkçe konuşurdu. Anadolu Selçuklularında bilim dili Arapça, edebiyat dili de Farsça idi.
Bu durum Türk dilinin gelişmesini olumsuz yönde etkilemiştir.
* Beylikler döneminde bilim ve edebiyat dili Türkçeydi. Karamanoğlu Mehmet Bey 1277’de Türkçeyi resmi dil ilan etmiştir.
* Anadolu’da Halk Edebiyatına —> Battalname, Danişmentname, Nasrettin Hoca Fıkraları;
Tasavvuf Edebiyatına —> Mevlana’nın; Mesnevi, Divan-ı Kebir, Fihî Mâfih ve Mektubat’ı, Yunus Emre’nin; Divan ve Risaletü’n-Nushiye’si;
Divan Edebiyatına —> Hoca Dehhânî’nin Selçuklu Şehnamesi, Germiyanlı Ahmedî’nin İskendernamesi ve Cemsîdû Hurşidî örnek verilebilir.
Anadolu Selçukluları ve beylikler döneminde fikir hayatında,
- • Aşık Paşa —> Garipname
- • Muhyiddin Arabî
- • Sadreddin Konevî
- • Mevlâna Celâleddin-i Rumî
- • Hacı Bektaşi Veli
- • İbn-i Bîbî —> El-Evamirü’l Alâiye adlı eseri vardır (Tarih).
- • Kerimûddin Aksarayî —> Müsamenetü’l-Ahbar adlı eseri vardır (Tarih).
- • Caca Bey
- • Mehmet Râvendî -»Rahat’üssudûr adlı eseri vardır (Tarih).
- • Hacı Paşa —> Tıp
- • Seyfeddin Amîdî —> Felsefe, Mantık
- • Kutbeddin Şirazi —> Felsefe, Coğrafya, Astronomi gibi kişiler önem rol oynamıştır.
Bilim, Sanat ve Mimari
♦ Büyük Selçuklularda olduğu gibi Anadolu Selçukluları ve beylikler döneminde de eğitim ve öğretim kurumları medreselerdi.
♦ Anadolu Selçuklularında ilk medrese Kayseri Koca Hasan Medresesi’dir.
♦ Medreselerde aklî (Matematik, hukuk, hendese, tarih, mantık ve astronomi gibi) ve naklî (Kur’an, hadis, kelâm, fıkıh gibi) bilimler okutuluyordu.
Laik bir eğitim anlayışını benimsenmediğinin göstergesidir. Ayrıca pozitif bilimlerin okutulması gelişmelere açık olunduğunun da kanıtıdır.
♦ Genellikle vakıf gelirleriyle gelişen Selçuklu mimarisi dinî, sivil ve askerî mimari olmak üzere üç grupta toplanmıştır.
- Dini Mimari : Cami, Mescit, Medrese, Türbe, Kümbet, Külliye, Tekke ve Zaviye
- Sivil Mimari : Köşk, Saray, Kervansaray, Han, Hamam, Köprü, Darüşşifa, İmaret, Bimaret
- Askeri Mimari : Kale, Sur, Burç
♦ Mimaride; taş, tuğla, ahşap ve kerpiç malzeme olarak kullanılmıştır.
♦ Süslemede, bitki ve hayvan figürleri, minyatür, çini, hat, tezhip, ciltçilik, oymacılık ve kakmacılık, geometrik desenler kullanılmıştır. Ayrıca kumaş, halı ve kilim dokumacılığı, taş ve maden işçiliği de gelişmiştir.
- *** Türkiye Selçukluları zamanında resim ve heykel sanatlarıyla da ilgilenilmiştir.
- *** Türk hükümdarlarının kapılarında çalınan nevbet, ordu müziğinin başlangıcında önemli bir yer tutardı. Bu usûl Selçuklularda da devam etti. Mevlevî ve ahi ayinlerinde görülen müzik ve raks, tasavvuf müziğinin ilk örneklerini teşkil etti. Mevlevî tarikatından Sultan Veled aynı zamanda bir müzisyen ve bestekârdı.
İlk Beylikler, İkinci Beylikler ve Anadolu Selçuklu Dönemi Eserleri
Mardin Ulu Camii, Kaynak: wikipedia.org
Artuklu Dönemi Eserleri
* Anadolu’da ilk köprüleri yaptılar.
- > Diyarbakır Artuklu Sarayı
- > ilk Artuklu Medresesi İlgazi tarafından Halep’te yaptırıldı.
- > Silvan (Meyyafarkin) Ulu Camii
- > Mardin Ulu Camii
- > Harput Ulu Camii
- > Dunaysır (Kızıltepe) Ulu Camii
- > Urfa Ulu Camii
- > Malabadi Köprüsü
- > Mardin Hatuniye Medresesi
Danişmentli Dönemi Eserleri
- ♦ Niksar Ulu Camii
- ♦ Kayseri Ulu Camii
- ♦ Kayseri Kölük Camii
- ♦ Kayseri Melik Danişment Gazi Kümbeti
- ♦ Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleri – Anadolu’daki ilk medrese
- ♦ Emir Gazi Kümbeti
Saltuklu Dönemi Eserleri
- * Erzurum Kale Camii
- * Erzurum Ulu Camii
- * Tepsi Minare (Saat Kulesi)
- * Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti
- * Erzurum, Emir Saltuk Kümbeti
Mengücekli Dönemi Eseri
- > Divriği Külliyesi
- > Divriği Kale Camii
- > Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi – Hat sanatı ile ünlüdür
- > Kayıtbay Camii, Divriği Külliyesi”
Anadolu Selçuklu Camiileri
- ♦ Konya Alâeddin Camii
- ♦ Niğde Alâeddin Camii
- ♦ Malatya Ulu Camii
- ♦ Sivas Ulu Camii
- ♦ Konya, Sahip Ata Camii
- ♦ Afyon Ulu Camii: Ağaç direklidir.
- ♦ Sivrihisar Ulu Camii: Ağaç direklidir.
- ♦ Kayseri Hunad Hatun Camii
- ♦ Amasya Burmalı Minare Camii
- ♦ Sinop Ulu Camii (Alâeddin Camii)
- ♦ Amasya, Gökmedrese Camii
- ♦ Ayaş Ulu Camii
- ♦ Kayseri Develi Ulu Camii: Anadolu Selçuklularının son camisidir.
İkinci Beylikler Dönemi Camiileri
- * Manisa Ulu Camii
- * Antalya Yivli Minare Camii
- * Aksaray Ulu Camii
- * Niğde Sungur Bey Camii
- * Kütahya Kurşunlu Camii
- * Kütahya Hisarbey Camii
- * Birgi Ulu Camii
- * Selçuk İsa Bey Camii
- * Milas Hacı İlyas Bey Camii
- * Milas Ulu Camii
- * Beyşehir Ulu Camii
Anadolu Selçuklu Mescitleri
- > Konya, Taş Mescit
- > Konya, Sırçalı Mescit
- > Konya, Karatay Mescidi
- > Konya, Hoca Hasan Mescidi
- > Konya, Erdemşah Mescidi t> Çankırı Taş Mescid
- > Akşehir, Küçük Ayasofya Mescidi
- > Akşehir, Güdük Minare Mescidi
- > Harput, Alaca Mescit (Arap Baba Mescidi)
Anadolu Selçuklu Medreseleri
- ♦ Kayseri Koca Hasan Medresesi A. Sel. ilk medrese (II. Kılıçarslan dönemi)
- ♦ Kayseri Hunat Hatun Medresesi
- ♦ Konya Karatay Medresesi çini ve hat sanatı ile ünlüdür.
- ♦ Konya Sırçalı Medrese çini ve hat sanatı ile ünlüdür.
- ♦ Konya Altun Aba Medresesi
- ♦ Konya ince Minareli Medrese A. Sel. Veziri Sahip Ata yapmıştır.
- ♦ Sivas Gök Medrese – A. Sel. Veziri Sahip Ata tarafından yaptırılmıştır. Kapısının kenarında yaprak motifi vardır. Bunun üst kısmında Orta Asya hayvan takvimi yerleştirilmiştir.
- ♦ Sivas Burûciye Medresesi
- ♦ Sivas Şifaiye Medresesi
- ♦ Kırşehir Cacabey Medresesi
- ♦ Akşehir Taş Medrese
- ♦ Amasya Gök Medrese
- ♦ Erzurum Çifte Minareli Medrese – Anadolu’nun en büyük medresesidir.
İkinci Beylikler Dönemi Medreseleri
- ♦ Eğirdir Dündar Bey Medresesi
- ♦ Niğde Ak Medrese
- ♦ Karaman Hatuniye Medresesi
- ♦ Kastamonu Köşk Medrese Korkuteli
- ♦ Emir Sinaneddin Medresesi
Anadolu Selçuklu Dönemi Kümbet ve Türbeler
- >> Konya II. Kılıçarslan Kümbeti
- > Kayseri Döner Kümbet
- > Kırşehir Caca Bey Kümbeti
- > Ahlat Ulu Kümbeti
- > Niğde Hüdavend Hatun Kümbeti
Moğol Hâkimiyeti Dönemi Eserleri
- ♦ Amasya, Şifahane
- ♦ Erzurum, Yakutiye Medresesi
- ♦ Niğde, Hüdavend Hatun Kümbeti
- ♦ Tokat, Nureddin İbn Sentimur Kümbeti Sivas Çifte Minareli Medresesi (ilhanlıların veziri Şemseddin Cüveyni yaptırdı.)
Külliyeler
- ® Anadolu’nun en eski külliyesi Mengücekliler Dönemine ait Divriği Külliyesi’dir. (İlk beylikler dönemi)
- ® İlk Selçuklu külliyesi Kayseri Hunat Hatun Külliyesi’dir.
- ® Kayseri Hacı Kıliç”Külliyesi Selçuklu
- ® Konya Sahip Ata Külliyesi
