And Dağları nerededir? And Dağlarının coğrafi özellikleri ile iklim ve And Dağlarında ki doğal yaşam hakkında bilgiler.
And Dağları
Himalayalar’dan sonra dünyanın en büyük dağ zinciridir. Güney Amerika’nın bütün batı kıyısı boyunca uzanır, uzunluğu 7500 km. dir.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Bu büyük dağ zinciri Güney Amerika’nın batı ve doğu kıyıları arasın da geçilmesi çok güç bir engel meydana getirir.
And Dağları kuzeyde Trinidad adası yakınlarından başlayarak, kıyı boyunca güneydeki Horn Burnu’na kadar uzanır. Kapladığı alan 5.000.000 km. kare kadardır. Dağların eni, en geniş yerinde 800 km. yi bulur.
Kuzey Kolombiya’ya doğru bir el gibi uzanan üç sıradağ, kuzey-doğu rüzgarlarının rutubetini tutarak, bu bölgeye çok ağır yağmur yağmasına sebep olur.
Büyük Okyanus tarafında ise Panama kıstağından Ekvator’a kadar devam eden Kolombiya Andları güney-batı rüzgarlarının getirdiği rutubeti durdurarak tropik bölgeye her gün yağmur yağmasını sağlar. Dünyanın en çok su taşıyan nehri Amazon And Dağları’ndan çıkar, çoğu bu dağlardan çıkan kollarla beslenir.
Şili bölgesinde Andlar doğudan esen rüzgarları durdururlar. Bu bakımdan dağların batısı kurudur. Doğu ise çok yağmur alır. Bu kesimde sadece yaz aylarında dağların batısına yağmur yağar.
Volkanik bir dağ zinciri olan Andlar’ın en büyük volkanları Ekvator Andları’ndadır. And Dağlarının en yüksek tepeleri Sangay (5.300 m.), Antisana (5.756 m.), Coto-Paxi (6.000 m.), Chimborazo (6.370 m.), İllimani (6.400 m.), İllampu (6.600 m.) dir. Bu dağların en yüksek yeri, aynı zamanda bütün Amerika kıtasının en yüksek tepesi olan Aconcagua’dır (7.010 m.)
İklim:
En güneydeki Ateş Ülkesi’nden, kuzeyde Karayip Denizi’ne kadar çeşitli iklim kuşaklarında yer alan And Dağları karlı tepeler, serin yaylalar, kurak çöllerle kaplıdır. Binlerce kilometre uzunluğundaki bu dağlarda çeşitli iklimlerin özelliğini görmek mümkündür. Burada yüksekliği 1000 metreye kadar olan yerlere «sıcak ülke», 2.000 metreye kadar olan yerlere de «serin ülke» denir.
Devamlı kar sınırı 40° güney paralelde 1500-1600 metreden başlar. Kuzeye doğru gidildikçe dağların kar sınırı yükselerek 30° paralelde 4.900 metreyi bulur.
Bitki ve hayvanlar:
And Dağları’nın Amazon Ovası’na bakan yamaçları sık ormanlarla kaplıdır. Batı yamaçlarında ise kuraklık yüzünden kaktüs çeşidinden bitkiler yetişir. Genel olarak Andlar’ın doğu yamaçları bitki bakımından zengin, batı yamaçları kuraktır. Ancak, 18° güney paralelden itibaren durum değişir. Buradan itibaren güneye doğru, doğu yamaçları bir bozkır manzarası alır, batı yamaçları ise, fazla yağmur aldığından, bitki çeşidi bakımından zenginleşir.
And Dağları’nda yaşayan en tipik hayvanlar deve familyasından alpaka ile lamadır. Bunların etinden ve tüylerinden faydalanılır. Bilhassa lama, taşıma işlerinde kullanılır. Lama yalnız And Dağları’nda yaşar. Alpakalar ortalama 4.000 metre yükseklikte yaşar, 1800 metreye nadiren inerler. Bu familyadan iki çeşit hayvana daha rastlanır. Ayrıca, «And Geyiği» denen bir çeşit geyiğin iki türü de oralarda yaşar. Andlar’ın en tipik kuşları son derece yırtıcı olan kondorlardır.
Nehir ve göller:
Andlar, Orinoko ve Amazon nehirlerinin başlıca kaynağıdır. Kuzeyde, dağların çok yağmur alan doğu yamaçlarından çıkan nehirler Amazon ve Orinoko nehirlerini meydana getirir. Güneyde Andlar’dan çıkan en önemli nehirler Colorado ve Negro’ dur. Parana nehrinin de bazı önemli kolları bu dağlardan çıkar. Büyük Okyanus’a akan nehirler ise çok az ve kısadır. And Dağları’nda bazı buzullar da vardır.
Andların en önemli gölü Titicaca ile Poopo’dur. Poopo Bolivya’da, Titicaca ise Bolivya ile Peru arasındadır.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Kaynak 2
And Dağları, Güney Amerika Kıtası’nda dünyanın en uzun ve en yüksek dağ sistemlerinden biridir.Büyük Okyanus kıyısına koşut, kuzeyde Panama’dan, kıtanın en güney ucu Tierra del Fuego’ya (Ateş Toprakları) kadar 7.240 km boyunca uzanır. Falkland Adaları, Andlar’ın bir uzantısı olup, bulgular, And dağ sisteminin Antartika’ya kadar uzandığını ortaya koymaktadır.
Yerkabuğunun ikinci ve üçüncü zaman yükselmesiyle oluşan genç bir sistemdir. Volkanik etkinlikler ve yükselme günümüzde de sürmektedir. Kıvrımlı bir yapısı olan Andlar’ın üzerindeki yükseltiler aralıklı olarak sürer, bazı yerlerde kaybolur, bazı yerlerde de iki koldan devam eder. Himalayalar’dan sonra 6.958 m’ye varan karlarla kaplı doruklarıyla dünyanın en yüksek sıradağlarından biridir.
Kıtanın güney ucu Tierra del Fuego’ dan doğu ve batıya ayrılarak Arjantin ile Şili’nin arasından kuzeye yönelir.
Batı uzantısı, Şili kıyısındaki adalar üzerinden denize ulaşır. Şili-Arjantin arasında yer alan Patagonya Andları’nda yüksek buzul göller bulunur. Aconcaqua Doruğu (6.958 m), batı yarıkürenin en yüksek noktasıdır. Şili’nin kuzeyinde soğuk Atacama Çölü’nü çevreleyen tepeler, Bolivya ve Peru’da 645 km genişliğinde yüksek bir plato oluşturur. Büyük İnka uygarlığının kıyı kesiminde yükselen Andlar, demiryollarıyla kesilir. Ekvador’da iki volkanik kola ayrılan dağlar yerleşime olanak sağlar.
Kolombiya’da yeniden ikiye ayrılan, batıda kıyıyla Cacua Irmağı, ortada Cacua ve Magdalena ırmağı, doğuda Magdalena’ya koşut uzanan Andlar, Venezuela kıyısınca devam ederler. Bir kolu, Büyük ve Küçük Antil Adaları’na kadar ulaşan And sistemi, Panama üzerinde Orta Amerika, Sierra Madre ve Kayalık Dağlar ile birleşerek son bulur. Bonote (6.872 m, Arjantin), Ojosdel Salado (6.870 m, Arjantin-Şili), Tupungato (6.800 m, Arjantin-Şili), Pissis (6.779 m, Arjantin), Huascaran (6.768 m, Peru), Tocorpuri (6.755 m, Bolivya-Şili), vb Andlar üzerindeki en yüksek doruklardır. Cauca, Magdelena, Orinoco, Amazon (Maranon ve Ucayalı), Parana dışında Arjantin’deki bütün ırmaklar, Andlar’dan kaynaklanır. Titicaca, Poo-po, Nauhel Huapi, Llanquihue, Ranco, Todos los Santos, Andlar üzerindeki önemli göllerdir.
Sistemin büyüklüğüne ve yükseltiye bağlı olarak iklim (sıcak, ılıman, soğuk, çöl) ve bitki örtüsü (alpin bitkilerinden otlaklara, yarıtropikal ormanlardan ekvatoral yağmur ormanlarına, ender tropikal bitkilerden kurakçıl bitkilere) çok çeşitlilikle gösterir.
Andlar üzerinde yer alan önemli yerleşim merkezlerinin başında, deniz düzeyinden 3.700 m yükseltideki Bolivya’nın başkenti La Paz gelir. Yüksek dorukların eteklerinde tarım ve hayvancılık yapılır. Özellikle, kuzeyde görülen orman bölgeleri ve ortagüneydeki maden yatakları (altın, gümüş, bakır, kalay, kurşun, tungsten, vanadyum, petrol, güherçile) And Dağları’ nın başlıca zenginliklerini oluşturur.
