Ani harabeleri nerededir? Ani harabeleri tarihi ve ani harabelerinin mimari özellikleri nelerdir gibi soruların yanıtlarının yer aldığı sayfamız.
Ani, Kars’ın doğusunda, Ermenistan sınırı yakınında, Arpaçay (Arpassus) Vadisinde, çaym batı yakasında yer alan eski kent ve kale kalıntıları. Özellikle 9 – 13. yüzyıllar arasında Doğu Anadolu tarihinde önemli bir rol oynayan Ani, Kalkolitik Çağdan (İÖ 5500-3500) beri çeşitli yerleşmelere sahne oldu. 10. yüzyılda önemli bir Ermeni yerleşim merkeziydi. 1045’te İmparator IX. Konstantinos Monomakhos tarafından Bizans’a bağlandı. Alp Arslan 1064’te oğlu Melikşah ile birlikte kuşattığı Ani’yi 24 gün süren bir savaş sonunda aldı ve kentin yönetimini Şeddadi Minuçihr’e verdi.
Şeddadiler yönetiminde barış içinde bir kalkınma dönemi yaşayan Ani yöresi, 12. yüzyılda çeşitli taht ve egemenlik savaşlarına sahne oldu. Selçuklu tahtı için çekişen Muhammed Tapar ile Berkyaruk arasındaki Divin Savaşı 1103’te burada yapıldı. 12. yüzyıl başlarında yöredeki Gürcü baskısının artması üzerine Şavur kenti Saltuklu emiri Gazi bin Ebu’l-Kasım’a satmak istedi. Ondan önce davranan Hıristiyan halk, Ani’yi Gürcü kralı IV. David’e teslim ettiyse de, Şavur’un oğlu Emir Fadlun 1126′ da kenti geri aldı.
1160’ların başında yeniden Gürcülerin eline geçen Ani’yi 1164’te geri alan Azerbaycan atabeği Şemseddin İldeniz kent surlarını onarttı. Ön yıl boyunca kent yeni bir canlanma dönemi yaşadı. Bundan sonra Gürcülerle Atabegler ve Harezmşahlar arasında birkaç kez daha el değiştiren Ani, 1239’da Moğollar tarafından fethedilip yörenin başka kentleri gibi yağmalandı ve yakıldı. 1319’da geçirdiği depremden sonra da bir daha kalkınamadı.
Ani, iyi korunmuş Hıristiyan ve İslam ortaçağ mimarlık örnekleri bakımından önem taşır. Kentten ilk kez, 1693’te yöreye bir gezi yapan Gamelli Carreri söz etmiştir. Burada ilk kazı 1892-93’te Marr tarafından yapılmış, uzun bir aradan sonra Kemal Balkan 1965’te yöredeki yapıları incelemiştir.
Yapımına 977-989 arasında başlanan surlar kenti üç yandan çevirir. Sur bulunmayan dördüncü yan Arpaçay Vadisinin sarp yamacıyla doğal olarak korunmuştur. Kırmızımsı kesme taşların kullanıldığı surlarda, aralara yer yer de gri ve siyah taşlar gelişigüzel ya da bir desen oluşturacak biçimde yerleştirilmiştir. Yörede merkezî kubbeli ve bazilika planlı yapılar yaygındır. 622’de yapıldığı sanılan Kale Bazilikası tek nefli bazilikal planlıdır. Büyük Katedral ise (989-1001) üç nefli kubbeli bir bazilikadır. Orta nefi, eğik çatılı yan netlerden daha yüksek tutulmuş ve üstü beşik çatıyla örtülmüştür. Orta nefin orta bölümündeki kubbe bir kümbeti andırır biçimde yüksektir ve üstü külahla örtülmüştür. Yapının giriş cephesi, sağır kemerlerin oluşturduğu beş nişe bölünmüştür. Portal, hepsinin en yükseği olan ortadaki anıtsal nişin içindedir. Cephe, yüzeysel kabartmaların egemen olduğu zengin bir taş işçiliğiyle kaplıdır. Surp Gregor Kilisesi (1215) merkezî kubbeli plan tipindedir. Onun kubbesi de dıştan konik bir külahla örtülmüştür. Dış cephelerinin yoğun biçimde bezenmesine karşılık iç mekânı oldukça yalındır. Hayvan figürleri, kuşlar ve arabesk örgelerin egemen olduğu freskler yapı ile aynı döneme tarihlenir. Havariler Kilisesi 11. yüzyıl ortalarından kalmıştır.
Yörede, dıştan çokgen, içten derin nişlerle oluşturulmuş çok dilimli merkezî kubbeli yapılar yaygındır. Bu yapıların çokgen yanlarının birleşme noktaları derin yırtmaçla bölünmüş, bu da yapıya dıştan yıldız görünümü kazandırmıştır. 1035-36 tarihli Keçeli Kilise (Halaskâr Kilisesi) bu yapı şemasına bir örnektir. Surların dışında yer alan üç katlı Çoban Kilisesi de merkezî planlı olup dıştan onikigen, içten ise altı dilimlidir. 13. yüzyıla ait iki katlı Küçük Manastır Kilisesi de benzer şemadadır.
İslam yapıları arasında, 1195’te yapılan Ebu’l-Muammeran Camisi özellikle, gözetleme kulesi olarak da kullanılan, iki renkli taş sıralanyla örülmüş, sekizgen planlı mi-naresiyle ünlüdür. Bir başka İslam yapısı da Şeddadi Minuçihr’in Alp Arslan adına 1054-1110 arasında yaptırdığı Ulucami’dir (Minuçihr Camisi). 19. yüzyıl sonunda yıkılan bu yapının planı üç nefli bazilika biçimindedir. Başka önemli İslam dönemi yapılan arasında, özenli taş işçiliği ile göze çarpan ve mozaik işlemeli bir önyüzü olan saray ile gene bir Selçuklu yapısı olan 12. yüzyıldan kalma kervansaray vardır.
