Anlam Yönünden cümleler neleridir? Olumlu, olumsuz ve soru cümleleri hangileridir, özellikleri ve örnekleri, açıklamaları.
Anlam Yönünden Cümleler
İşin, oluşun, hareketin, durumun yüklemde nasıl anlatıldığına göre cümleler çeşitlere ayrılır.
Burada işin yapılıp yapılmadığı, durumun varlığı yokluğu, işin istenildiği ya da emredildiği, bildirildiği ya da sorulduğu önemlidir.
Bunlar da olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye ayrılır:
a- Olumlu Cümle:
Fiil cümlesinde işin, oluşun yapıldığını veya olduğunu, isim cümlesinde ise sözü edilen kavramın bulunduğunu, var olduğunu, bahsedilen şekilde olduğunu bildiren cümlelerdir.
- Bursa bu mevsimde soğuktur.
- Yarın daha erken gelmelisin.
- Bu binanın yerinde şeftali bahçesi vardı.
- Çocukcağız Arabistan’da rahat eder.
- Hayırlı bir iş yaptıklarına herkesi inandırmış olanların uydurma neşesiyle fakat gönülleri isli, evlerine döndüler.
- Beş yaşında idi; peltek, şirin konuşmalarıyla da güverte yolcularını epeyce eğlendirmişti.
b- Olumsuz Cümle:
Fiil cümlesinde işin, oluşun yapılmadığını, yapılmayacağını veya olmadığını; isim cümlesinde ise sözü edilen kavramın bulunmadığını, var olmadığını, bahsedilen şekilde olmadığını bildiren cümlelerdir.
Fiil cümleleri, olumsuzluk ekiyle ve “ne…ne” bağlacıyla; isim cümleleri de “yok, değil” kelimeleriyle, “ne…ne” bağlacıyla ve “-sız, -siz, -suz, -süz” ekiyle kurulur.
- Yarın daha erken gelmemelisin.
- Buraları daha önce hiç görmemiştim.
- Ateşle oyun olmaz.
- Bursa bu mevsimde soğuk değildir.
- Bu binanın yerinde şeftali bahçesi yoktu.
- Sokakta ne araba ne de insan var.
- Ankara bugün hem elektriksiz hem susuz.
• Bazı cümleler yapı bakımından olumsuz olduğu hâlde anlamca olumlu olabilir.
- Çocuklarının okumasını istemiyor değildi. (İstiyordu.)
- Cezaya çarptırılanlar suçsuz değildiler. (Suçluydular.)
- Yangından korkmayan yoktur.(Herkes korkar.)
- Beni sevindiren onun iyi haberlerini almaktan başka bir şey değildi.
• Soru eki, olumsuz çekimlenmiş bir fiille birlikte anlamca olumlu olumlu çekimlenmiş bir fiille birlikte anlamca olumsuz cümle yapabilir:
- Senin ne kadar zorluğa katlandığını bilmez miyim? (Bilirim.)
- Anlattıklarına inanmaz olur muyum? (inanırım.)
- Sen çağırırsın da o gelmez mi? (Gelir.)
- Mazisi yıkık milletin atisi olur mu? (Olmaz.)
- İnsanları kendine inandırmak kolay mı? (Kolay değil.)
- Bu kadar eşyayı almaya para mı yeter? (Yetmez.)
- O küçücük çocuğa bu ağır işler yaptırılır mı? (Yaptırılmaz.)
- Yeşilden daha güzel renk olur mu? (Olmaz.)
• Bir cümle aynı anlamı verecek şekilde hem olumlu hem de olumsuz kullanılabilir.
- Uygarlığın başlıca özelliği bilime dayanması ve bilimle beslenmek zorunda olmasıdır.
- Uygarlığın bilime dayanmaması ve bilimle beslenmemesi düşünülemez.
c- Soru Cümlesi:
İçinde soru anlamı bulunan; bir konuda bilgi edinmek, şüpheleri gidermek ve düşünceleri onaylatmak için kurulan cümlelere soru cümlesi denir. Cümlenin öğelerini bulmaya yönelik tüm soru kelimeleriyle soru cümleleri yapılabilir.
- Elimdekinin ne olduğunu kim söyleyecek? (Özne)
- Babası çocuğa ne getirmiş? (Nesne)
- Yarın kimi göreceksiniz? (Nesne)
- Ankara’ya ne zaman yerleştiniz? (Zarf tüm.)
- Burayı nasıl buldunuz? (Zarf tüm.)
- Daha sonra nereye gidecekler? (Dolaylı tüm.)
• Soru eki değişik anlamlar katabilir:
- Beni biraz dinler misiniz? (İstek, rica)
- Sessiz olabilir miyiz? (Uyarı)
- Bu su da içilir mi? (Beğenmeme)
- Bütün bunları ben mi söylemişim?(İnkar, kabullenmeme)
• Soru eki her zaman cevap almaya yönelik değildir. Bazen cevap sorunun içinde de olabilir.
- Senin ne kadar zorluğa katlandığını bilmez miyim? (Bilirim.)
- Senin ne kadar zorluğa katlandığını bilmez miyim? (Bilirim.)
- Anlattıklarına inanmaz olur muyum? (İnanırım.)
- Sen çağırırsında o gelmez mi? (Gelir.)
- Mazisi yıkık milletin atisi olur mu? (Olmaz.)
- İnsanları kendine inandırmak kolay mı? (Kolay değil)
- Yeşilden daha güzel renk olur mu? (Olmaz)
