Anlam yönünden zamirler ve yapıları bakımından zamirler konu anlatımı ile örneklerin verildiği sayfamız.
I- ANLAM YÖNÜNDEN ZAMİRLER
1. KİŞİ (ŞAHIS) ZAMİRİ:
Kişi adlarının yerine kullanılan sözcüklerdir.
Ben (birinci tekil kişi)
Sen (ikinci tekil kişi)
O (üçüncü tekil kişi)
Biz (birinci çoğul kişi)
Siz (ikinci çoğul kişi)
Onlar (üçüncü çoğul kişi)
Sence ben bu işi başaramaz mıyım?
Onun kitaplarını okudum.
Biz sizinle ne zaman görüşmüştük?
Onların bu konudan haberi yok.
Çoğul kişiler tekil kişi yerine kullanıldıklarında cümleye böbürlenme ve saygı, alçak gönüllülük anlamları katabilir.
Biz sizin gibilerini çok gördük, (böbürlenme)
Sizinle tanışmak büyük şeref, (saygı)
Biz haddimizi bilemedik, (alçak gönüllülük)
“Kendi” sözcüğü (dönüşlülük zamiri) de bir kişi zamiridir. Cümle içinde genelde pekiştirme görevinde kullanılır. Kişi zamirlerinin bütün özelliklerini “kendi” sözcüğünde de görebiliriz.
Bu maketi kendim yaptım.
Kendince haklı.
2. GÖSTERME (İŞARET) ZAMİRİ:
Gösterme yoluyla adların yerini tutan sözcüklerdir.
Bu benim için çok önemli.
Şunun sesini biraz kapatıver.
Bunları götürebilirsin, o yerinde kalsın.
Şunları bir anlayabilsem.
Böylelerine karşı dikkatli olmak gerekir.
Ötekini bana uzatır mısınız?
Buranın havası hoşuma gitmiyor.
“O” sözcüğü bir kişi yerine kullanıldığında “kişi zamiri”, nesne yerine kullanıldığında “gösterme zamiri” olur.
O bugün de okula gelmedi.
O, benim için değerli bir kitaptır.
3. BELGİSİZ ZAMİR:
Yerine kullanıldığı adları tam olarak değil de şöyle böyle karşılayan zamirlerdir.
Kimi yer, kimi bakar; kıyamet ondan kopar.
Çoğu bu konuyla ilgilenmedi bile.
Bazılarını sabah saatlerinde görürüm.
Herhangi birini beğen işte !
Çarşıdan biraz öte beri aldık.
İnsan, arkadaşına böyle davranır mı hiç!
“Öte beri” sözcüğü “alınan eşyalar” hakkında kesin bilgi vermediği için.
“İnsan” sözcüğü de “herhangi bir insan” yerine kullanıldığı için belgisiz zamirdir.
4. SORU ZAMİRİ:
Adların yerini soru yoluyla tutan sözcüklerdir.
Hangisi güzel?
Kim gelmiş?
Kaçınız okuyor?
Pazardan ne aldm?
Kimin kitabını takip ediyorsunuz?
Nereye gideceksiniz?
Kimi, kime şikayet ediyorsunuz?
“Buraya kimi gelir, kimi gider,” cümlesinde “kimi” sözcükleri soru anlamı taşımamaktadır, belgisiz zamirdir.
5. İYELİK ZAMİRİ (İYELİK EKLERİ):
Eklendikleri adların kime
(ben/sen/o/biz/siz/onlar) ait olduğunu bildiren eklerdir:
I. tekil kişi Ben -im kitab-ı- m
II. tekil kişi Sen -in kitab-ı- n
III. tekil kişi O – n-un kitab – ı
I. çoğul kişi Biz -im kitab-ı-mız
II. çoğul kişi Siz -in kitab-ı-nız
III. çoğul kişi Onlar-ın kitap -ları
Yukarıda da görüldüğü gibi cümlenin en sonunda yer alan ekler “kitap”ın ve “kapı”nın kime ait olduğunu bildirmektedir.
İyelik ekleri tamlama kurarlar. “Dünya ev-ı” belirtisiz ad tamlaması, “can-ım kardeşim” belirtili ad tamlaması.
6. İLGİ ZAMİRİ:
Belirtili ad tamlamasında tamlanan görevindeki sözcüğün yerine kullanılan “-ki” dir.
Sıfat görevindeki “-ki” ve bağlaç olan “ki” ile karıştırmamalıyız.
Sıfat görevindeki “-ki” eklendiği sözcüğü sıfat yapar ve yer bildirir: Odadaki halılar kirlenmiş.” cümlesinde “-ki” eki eklendiği sözcüğü sıfat yapmış ve halıların yerini bildirmiştir. Bazen de yerini bildirdiği ad düşebilir. O zaman eklendiği sözcük adlaşmış sıfat olur.
“Odadakiler kirlenmiş.”
adlaşmış sıfat
Şimdi aşağıdaki cümledeki “ki”lere dikkat edelim:
Onun sevgisi herkesinki(1)nden çok büyük ki(2) dünyadaki(3) bütün insanlar seni değil, onu seviyor.
1. “ki”, “herkesin sevgisi” belirtili ad tamlamasındaki “sevgisi” tamlananının yerine kullanılmıştır. (ilgi zamiri).
2. “ki”, iki cümleyi birbirine bağlamıştır, (bağlaç).
3. “-kı’nin eklendiği sözcük, “bütün insanların yerini bildirdiği için sıfattır.
II. YAPILARI BAKIMINDAN ZAMİRLER:
Zamirler basit, türemiş ve bileşik olmak üzere üç grupta incelenir:
Biz(basit)im bu konuyla hiç bir ilgimiz yok.
Bu konuyla kim(basit) ilgileniyor?
Yarın ancak biri(türemiş)ni görebilirim,
Buradakilerin çoğu(türemiş) tanıdık insanlar türemiş
Herkes (her+kimse) buradaydı,
Birkaçı (bir+kaçı) gelmedi,
