Antrakinon nedir, ne işe yarar? Antrakinon özellikleri, yapısı ve kullanım alanları hakkında kısaca bilgi.
Antrakinon
Antrakinon; antrasenin en önemli kinon türevidir (C14H802); geniş bir boyarmadde ve pigment grubunun ana maddesidir. Sanayide, antrasenin yükseltgemesiyle ya da benzen ile ftalik anhidritin yoğunlaşma ürününden su giderilmesiyle elde edilir.
Alizarinin ve birçok bitkisel pigmentin kimyasal yapısı antrakinona benzer. Nitekim alizarin ve tekne boyalarını da içeren bir dizi sentetik boyarmadde antrakinondan elde edilebilir.
Antrakinon yükseltgenmeye karşı son derece kararlı olmasına karşın, kolayca indirgenerek çeşitli ürünlere dönüşebilir. Örneğin sodyum ditiyonitin alkali çözeltisi, antrakinonu antrahidrokinona indirger; antrahidrokinon ise alkali metallerle suda çözünebilen tuzlar verir. Antrakinonların tekne boyası olarak kullanımı bu kimyasal tepkimeye bağlıdır. Ayrıca, antrakinonun sulfonlanması, nitrolanması ve halojenlenmesiyle çeşitli ornatma ürünleri elde edilir.
Sarı prizmalar biçiminde kristalleşen antrakinon yaklaşık 286°C’de erir ve 380°C dolaylarında kaynayarak süblimleşir (buharlaşır). Özgül ağırlığı 1,438 gr/ml’dir; alkolde, eterde ve asetonda çözünür, suda çözünmez.
Antrakinon boyaları, antrakinon boyar maddeleri olarak da bilinir, molekül yapıları antrakinona dayalı organik boyarmaddeler grubudur. Bu gruptaki boyarmaddeler, çeşitli dokuma elyafına uygulanma yöntemlerine göre değişik alt gruplara ayrılır.
Antrakinon asit boyalarının bileşiminde sülfonik asit grupları (-SO3H) bulunur; bu gruplar hem boyanın suda çözünmesini hem de yün ve ipek elyafı üstünde sabitleşmesini sağlar; böylece yardımcı tespit maddeleri (mordan) kullanmaya gerek kalmadan yün ve ipek lifleri bu boyarmaddelerle boyanabilir.
Antrakinon dağılım boyalarında, asit boyalarındaki suda çözünebilir gruplar yoktur. Bu boyalar, uygulama banyosuna katılan ve boyanın asıltı halinde dağılmasını sağlayan sabun ya da başka türden katkı maddeleri yardımıyla, naylon ve suni ipek gibi suyu tutmayan liflerin yüzeyinde tutunabilir.
Bazı mordan boyalardaki antrakinon molekülünde hidroksil (-OH) grupları bulunur; bu gruplar, alüminyum, demir, kalay ve krom gibi bazı metallerin oksitleriyle doyurulmuş pamuk, yün ve ipek elyafı üstünde boyanın tutunmasına yardımcı olur.
Antrakinon tekne boyaları, renklerin canlılığı, güneş ışığıyla ve yıkamayla solmama özelliği nedeniyle çok değerli boyarmaddelerdir; normal olarak suda çözünmeyen bu boyalar ancak sodyum hidrosülfit gibi indirgeyici maddelerle işlem gördüğünde çözünür duruma gelir. Tekne boyalarının suda çözünebilen tipi de elyaf tarafından emilerek yüzeyde tutunduktan sonra yeniden çözünmez duruma geçer.
