Asansör ne zaman icat edilmiştir? İlk asansörler nasıldı? Asansörün gelişimi nasıl hangi ülkelerde ve kimler tarafından gerçekleştirilmiştir?
Alman mühendis Konrad Kyeser tarafından asansör tasarımı (1405) Kaynak: commons.wikimedia.org
Asansörün Tarihçesi
Asansör; Çok eski çağlarda bile insanlar ağır yükleri kaldırmak için makinelerden faydalanma yoluna gitmişlerdir. M. Ö. 236 yılında Roma’da yük kaldırmak için bazı makinelerden faydalanılmış olduğu Romalı mimar Vitarius’un M. Ö. 26 yılında yazdığı bir eserden anlaşılmaktadır. Bunun gibi, Roma imparatorlarının saraylarında iner-çıkar dolaplar bulunduğu bugünkü yıkıntılarda görülmektedir. Ortaçağda‘da bazı manastırlarda, eşkiyaların, yabancıların içeriye girememesi için basit bir çıkrıkla veya bocurgatla işletilen yük asansörüne, benzer bîr âletten faydalanılmıştı.
XVII. yüzyılda Velayer adında bir Fransız mimarı «uçan sandalye» adlı bir alet icat etti. Bu alet bir karşı ağırlık yardımiyle dengede tutuluyordu, hareket etmesi için de bir köle veya uşağın kolu çevirmesi gerekiyordu. 1835 yılında Frost ve Strutt adında iki İngiliz «yük makarası» adında başka bir asansör çeşidi icat ettiler. Bu tarihten sonra bu, alanda çalışmalar kısa zamanda ilerledi, 1850’de Henry Watermann adında bir Amerikalı New York’ta buhar makinesiyle işleyen, iki kat arasında gidip gelen bir yük asansörü yaptı. İki yıl sortra Elisha Gravers Otis asansörün düşmesinin önüne geçecek bir güvenlik tertibatı icat etti, bu tip bir asansör New York’taki Crystal Palace Sergisinde halka gösterildi. 1857 yılında da aynı şahıs, insan taşıyan ve güvenlik tertibatı alınmış olan ilk asansörü New York’taki bir binaya kurdu..
Öte yandan Edoux adında bir Fransız mühendisi 1867 Paris Sergisi için yeni tip bir kaldırma makinesi yaptı, buna «asansör» adını verdi. 1878 Paris Sergisi için yapılan bir başka çeşit asansör 62,50 m. yüksekliğe kadar çıktı. 1889 Paris Sergisi dolayısıya kurulan Eiffel Kulesinde mühendis Eiffel kulenin üç katı için üç ayrı tip asansörden faydalandı. Bununla beraber elektrikle işleyen asansörlerin icadına kadar bu alanda büyük bir ilerleme kaydedilmedi. 1880 yılında Mannheim’deki bir sergide yeni tip bir asansör İlk defa olarak göründü. Alman fizikçisi Werner von Siemens (1816-1892) tarafından icat edilen bu asansör elektrikle işliyordu. Bu tip asansörler kısa zamanda her yere yayıldı. Fransa’da ilk elektrikli asansör 1889’da kullanıldı. Ayrıca Amiot tarafından, «elektrikli merdiven» denen aletin icat edilmesi büyük binalarda iniş çıkışı daha da kolaylaştırdı.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Asansörün Tarihi – Zaman Çizelgesi
Asansörlerin tarihi ve kökenleri, beş bin yılı aşkın bir zamana yayılan bir zaman çizelgesinde anlatılabilir. Asansörle ilgili en önemli kilometre taşlarından bazıları şunlardır:
- 2900 M.Ö. – Mısır imparatoru Cheops’un Giza’daki Büyük Piramidi 2 milyonun üzerinde taş küpten yapılmıştır. Her bir küp 5 ton ağırlığındaydı ve 481 fit yüksekliğe kaldırıldı.
- MÖ 2500-1500 – Mısırlı çiftçiler, karşı ağırlıklı manivela kullanarak Nil’den sulama kanallarına su aktardılar.
- M.Ö. 600 – Efes’te Roma tapınağı Dianna inşa edildi. Ana tapınak çatısını destekleyen 2.000’den fazla taş sütunu dikmek için kum torbası rampa köprüleri kullandılar.
- M.Ö. 236 – Yunan matematikçi ve mühendis Arşimet, halatlara, ağırlıklara ve anahtarlara dayalı ilk asansörü icat etti. Asansör teorisinin temelleri, önümüzdeki 2.000 yıl içinde tüm asansörlerin temeli oldu.
- M.Ö. 80 – Roma Kolezyumu, gladyatörleri ve vahşi hayvanları arena zeminine taşıyan 24 asansör kafesinden oluşan entegre ağ ile inşa edilmiştir. Asansörler 200’den fazla kölenin çalışmasıyla çalıştırıldı.
- M.Ö. 50 – Yatay eksenli su çarkının icadı. Akan suyun gücüyle çalışmasını sağladı.
- 1203 – Mont St. Michael Manastırı, koşu bandı kaldırma asansörüne güç sağlamak için maymunları kullandı.
- 1690-1707 – Fransız mucit Denis Palpin, gelecekteki hidrolik ve pnömatik asansörlerde kilit rol oynayacak bir buhar pompası teorisini geliştirdi. Ayrıca yüksek basınçlı su buharı kazanını icat etti.
- 1743 – Fransız kralı Luis XV’in Versay’daki villasına yolcu kullanımına yönelik ilk asansörlerden biri kuruldu.
- 1765 – James Watt buhar makinesinin patentini aldı.
- 1823 – Londra’da 20 kişiye 37 metre yükseklikten Londra panoramasını izleme fırsatı veren “yükselen oda” inşa edildi.
- 1829 – İlk elektrikli motor prototipi Amerikalı fizikçi John Henry tarafından yapıldı.
- 1845 – İngiliz Sir William Thompson, hidrolik vinç fikrinin patentini aldı.
- 1854 – Elisha Grave Otis, yolcuları asansörden düşmekten koruyan, kendinden kilitli kapı tertibatı içeren ilk kabinini sundu.
- 1857 – Otis Elevator Company’nin New York’ta beş katlı bir mağazada kamu kullanımına yönelik ilk buharla çalışan asansörü inşa edip kurduğu yıl.
- 1870 – New York City’deki dokuz katlı bina, asansör boşluklarıyla inşa edilen ilk bina oldu. İlk gün asansörlerini 2000’den fazla kişi kullandı.
- 1872 – 2 silindirli ilk gaz motoru Alman mühendisler Nickolas August Otto ve Eugene Langen tarafından yapıldı.
- 1887 – Afrikalı Amerikalı mucit Alexander Miles, otomatik asansör kapısı sisteminin patentini aldı.
- 1878 – Almanya’da ilk elektrikli asansör yapıldı.
- 1909 – New York’ta 41 numaralı binada telefon kurulu ilk asansörler yapıldı.
- 1926 – Chicago’daki Ruth Safety Garages, arabaları 3 boyutta da taşıyabilecek asansörlere sahipti.
