Asetilen gazı nedir? Asetilen gazının özellikleri, kimyasal özellikleri, elde edilmesi, kullanım alanları ile ilgili bilgi.
Asetilen (alkin) sınıfı hidrokarbonlarının en basit üyesi olan gazdır, etin. Kimyasal formülü: C2H2HC =CH. Molekül ağırlığı: 26.02. Saf olduğunda etere benzer hoş kokuludur, ancak, saf olmadığında özellikle içerdiği fosfin nedeniyle rahatsız edici kokusu vardır. Havada parlak ancak çok isli bir alevle yanar. Normal basınç altında patlayıcı olmamakla birlikte 2 atmosfer ve daha yüksek basınçlarda bir kıvılcım ya da bozunma yoluyla patlar. Sıvı asetilen vurma ve ısıya karşı çok duyarlıdır ve şiddetle patlar. % 3′ ten az ya da % 65’ten çok hava içeren asetilen karışımları patlayıcıdır. Etan ve etilene karşıt olarak suda oldukça çözünür. Aseton normal basınçta ve 15°C’de 25 hacim ve 12 atmosfer basınçta 300 hacim asetilen çözer.
KİMYASAL ÖZELLİKLERİ: Asetilen katılma ve polimerleşme tepkimeleri verir.
1) Asetilenin platin, palladyum, nikel gibi katalizörler yardımıyla hidrojenlenmesi sonucu sırasıyla etilen ve etan elde edilir.
2) Halojenler ve halojenli asitlerle katılma tepkimeleri verir.
3) 400-500°C’de üç asetilen molekülü polimerleşerek benzen oluşturur (Berthelot, 1866).
4) İki asetilen molekülünün dimerleşmesi sonucu vinil asetilen verir.
5) Reppe sentezleri asetilen kimyası için yeni ufuklar açmıştır. Bu sentezler yardımıyla vinillendirme (vinil grubunun sokulması), etikilendirme (üçlü bağ içeren bileşiklerin elde edilmesi), karbonnillendirme (doymamış asitlerle bunların ester ve amidlerinin elde edilmesi) işlemleri yapılır.
Asetilen amonyaklı çözeltide gümüş ve bakır (I) ile asetilenür ya da karbür adı verilen bileşikleri oluşturur. Bunlar çözeltide kararlı olmakla birlikte kuru durumda şiddetle patlarlar. Gümüş asetilenür (Ag2C2) ve bakır asetilenür (Cu2C2) asetilenin kantitatif saptanmasında kullanılır.
ELDE EDİLMESİ: Asetilen bitümlü kömürlerin damıtılması sırasında az miktarda oluşur ve kömür gazı içinde bulunur. Elde edilmesi için çeşitli yöntemler vardır.
Hidrojen atmosferinde iki karbon elektrot arasında elektrik arkı oluşturularak elementlerinden elde edilebilirse de verim çok düşüktür (yaklaşık % 4 verim).
Metanın 1400°C’de elektrik ark yardımıyla bozundurulmasından % 15 endüstriyel önemi vardır. Kalsiyum karbürün suyla tepkimesi sonucunda % 99 verimle elde edilir.
KULLANIM ALANLARI:Asetilen oksijenle yakıldığında 1700°C sıcaklığında bir alev verir. Bu nedenle kaynakçılıkta ve metal levhaların kesilmesinde kullanılır. Eskiden ışıklandırmada kullanılırken günümüzde bırakılmıştır. Günümüzde organik kimya endüstrisinde en önemli başlangıç maddelerinden biridir. Aset aldehit ve asetik asit üretiminde, metallerin ve özellikle bakırın çöktürülmesinde kullanılır. Asetilen tehlikesiz biçimde asetonla doyurulmuş kizelguhr, ponza taşı ya da odun kömürü doldurulmuş çelik silindirlerde 12-20 atmosfer basınç altında saklanabilir ve taşınabilir. Saf olmayan asetilen solunduğunda zehirlidir. Saf asetilen yüksek konsantrasyonlarda narkoz etkisi yapar. Havada % 20 oranında bulunduğunda mide bulantısı ve başağrısı, % 40 ve daha yüksek oranda bulunduğunda çöküntü yapar.
