Asya ve Mısır’da Kurulan İlk Medeniyetler hangileridir? Asya ve Mısır medeniyetlerinin özellikleri, kuruluş tarihleri hakkında bilgi.
MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI
Anadolu’da doğan, İran (Basra) Körfezi’ne dökülen Dicle ile Fırat nehirleri arasındaki bölgeye Mezopotamya denilir. Bu bölge;
- a) Göç yollan içersinde olması
- b) Toprakların yaşantıya elverişli olması
- c) Irmakların sulamada kullanılması
- d) Farklı kültürlerin kaynaşması
- e) iklimin elverişli olması
nedenleriyle ilkçağın, ilk ve en önemli uygarlıkların geliştiği bölgelerden biri olmuştur. Mezopotamya’da bir çok devlet kurulmuştur. Bunlar; Sinear, (Sümerler) Akad, Elam, Babil ve Asur’dur.
Mezopotamya Aşağı ve Yukarı olmak üzere ikiye ayrılır. Nehirlerin doğduğu bölgeye Yukarı Mezopotamya, döküldüğü bölgeye Aşağı Mezopotamya denir.
SÜMERLER:
Sümer tarihi, siteler’in (şehir devleti) kurulmasıyla başlar. Sitelerin başında rahip-kral olan Ensiler (Patesi) bulunuyordu. Sümer Kralları sonradan Lugal adını aldılar, kral tüm Sümer ülkesine egemen olduğunda Lugal kalma adını alıyordu. Merkeziyetçilik ve mutlakiyetçilik vardı.
Özellikleri:
- İlk yazıyı (çivi) icad ettiler.
- İlk hukuk devletidir. İlk yazılı kanunlar Urgakina tarafından hazırlandı. Lagaş Kralı Gudea sosyal reformlar düzenledi. Kral Ur-namu ise bu kanunları daha genişletti.
- Sümerler edebi metinler hazırladı. Gılgamış Destanı, Tufan Menkibesi, Yaradılış Manzumesi klasik eserler içinde yer alır.
- Matematik, Geometri, Astronomi alanlarında temel teşkil eden çalışmalar yapmışlardır. Çarpma, bölme cetvelleri hazırlamışlardır. Çemberi 360°’ye bölmüşlerdir. Ziggurat denilen tapınakların yedinci katları gözlem evi olarak kullanılmış. Astronomi çalışmalarını başlatmışlar. Burçları bulmuşlardır.
- Düzenli bir posta örgütü kurmuşlardır.
- Tarım, gelir kaynaklarının başında gelir.
- Dinleri çok tanrılı ve dünyalık bir inançları vardır. (Gök, yer, okyanus tanrısı gibi)
- Köleci bir toplumdurlar.
AKADLAR:
Arabistan’dan gelen Samiler tarafından kurulmuştur. Devletin kurucusu olan Sargon, ülkesinin sınırlarım batıya doğru Akdeniz’e kadar genişleterek Sümer uygarlığının Ön Asya’ya yayılmasına olanak hazırlamıştır.
ELAMLAR:
Orta Asya’dan gelen Elamlar İran Körfezi’ne dökülen Dicle nehri yakınlarındaki Ker-ha ve Karun ırmaklarının suladığı alanlara yerleşmişlerdir, başkentleri Sus önemli bir kültür ve uygarlık merkezidir.
Sümerleri yıkmışlardır. Maden, çömlek, seramik sanatlarında ilerlemişlerdir.
BABİLLER:
Samiler’in bir kolu olan Amurnular tarafından kuruldu. Kral Hammurabi 282 maddelik kanunlar hazırladı.
Kanun maddeleri sert cezaları getirmektedir. Kısasa kısas esası getirilmiştir. “Mutlak Krallık” denilen devlet yönetiminin ilk örneği ortaya çıkmıştır. Babilin asma bahçeleri, Babil kulesi üstün sanat değeri taşır.
ASURLULAR:
Orta Asya’dan gelenlerle, Samiler’in karışmasından oluşmuş bir devlettir. Hayvancılık ve ticaret ile uğraşmışlardır. Anadolu’da ticaret kolonileri kurmuşlardır. Kayseri yakınındaki Kaniş (Kültepe) bunlardan biridir. Karum denilen pazar yerleri, süvari birlikleri kurmuşlardır. Başkentleri Ninova’da saray ve tapmaklar yapmışlardır.
MISIR UYGARLIĞI:
Mısır Afrika’nın kuzey doğusunda yer alır. Büyük bölümü çöllerle kaplıdır. Herodot’a göre Mısır, Nil nehrinin bir armağanıdır. Mısır’da tarih öncesi devirlerin tümü yaşanmıştır. Eski Mısır tarihi Kral Men^s ile başlar (M.Ö. 3000) Makedonya Kralı Büyük İskender’in Mısır’ı fethetmesi ile son bulur (M.Ö. 333)
Özellikleri:
- Kral Menes, Nom adı verilen şehir devletlerini yönetimine alarak Firavun adı verilen ilk hükümdarı olmuştur.
- Uygarlık nil nehri çevresinde oluşmuştur.
- Dışarıdan bir etki almadan özgün yapısıyla ülkede doğmuş ve gelişmiştir.
- Ölümden sonra dirilme inancı uygarlığın oluşmasında önemli bir etken olmuş, mumyacılığın gelişmesi; anıt mezar mimarisi (piramit) tıp ve anatomi biliminin ilerlemesine neden olmuştur. Reçete usulü tedavi, diş dolgusu, dikiş usulü, kırık ve çıkıklarda yapılacak işlemler hakkında papiruslerdeki bilgiler günümüze dek gelmiştir.
- Hiyeroglif denilen resim yazısını kullandılar, bu yazı sonraki zamanlarda Hiyeratik ve Demotik adlarını almıştır. Yazılarını Papirüs adı verilen bitki liflerinden yapılan bir tür kağıda yazmışlardır.
- Güneş takviminin (Günümüz miladi takvimi) ilk örneğini kullanmışlardır. Nil nehrinin taşmasına göre bir yıl 365 gün 12 ay ve 3 mevsim olarak hesaplamışlardır. (Taşma, Tohum atma, Ekin biçme)
- Mısır ekonomisinin temeli tarıma dayanmaktaydı. Bu sayede matematik ve geometride ilerlemişlerdir. Onluk ve yüzlük sayı sistemleri Nil nehrinin taşmasında oluşan geometrik şekilleri, üçgen, kare, dikdörtgenin alanmı, piramidin hacmini hesaplamış, Pi sayısının değerini bugünküne çok yakın olarak bulmuşlardır.
- 8) Edebiyatın temeli dine dayanıyordu. Kroniklerle (tarihi kaynaklar) başlayan edebi çalışmalar öykü, seyahatname ve ölüm sonrası konulan içermektedir.
ÇİN UYGARLIĞI:
Çin’de Tunguz, Moğol, Türk ve Tibet kültürleri görülür. Bu kültürler içinde en önemlisi Şensi ve Kansu blgesinde bulunan Türk kültürü idi. At, koyun yetiştirme kültürü, ekime dayalı çiftçilik yapılmaktaydı. Devlet Chou (Çu) hanedanı tarafından kuruldu.
Özellikleri:
- Çin’de resim yazısı icad edildi, M.Ö. XI yüzyılda mürekkep, M.Ö. 200 yıllarında ise kağıt bulundu. 8. Yüzyü’dan itibaren kitaplar tahta kalıplarla basılmaya başlandı, (matbaa)
- Toprak eşya yapımında (porselen, seramik) gelişmeler kaydedildi.
- İpekli kumuşlar (dokumacılık) önemli bir ihraç ürünü oldu ipek yolu ile bu mallar batıya aktarıldı.
- Türk akınlarından korunmak için Çin şeddi yapmışlardır, güzel ve zarif bir mimari anlayışı geliştirmişlerdir. Bu mimarinin gelişmesinde Buda Dini’nin etkisi vardır.
- Askerlikte Türklerin etkisi altında kalmışlar, Hun ordu kıyafetlerini kullanmışlardır.
- Gök tanrı inancı Buda, Konfiçyus ve Lao Çe’nin fikir ve düşünceleri dini inanış
olarak benimsenmiştir. - Barut, pusula gibi uygarlık değerlerinin vatanı Çin’dir.
HİNT UYGARLIĞI:
Sayısız kavimlerin istilasına uğrayan Hindistan’da güçlü bir devlet uzun süre görülmemiştir. Dravif ler ve Ariler’in karışmasından Hindu’lar meydana gelmiştir.
Özellikleri:
- Arilerin dili olan Sanskritçe Hindistan’ın kültür dili olmuş ancak, dil ve ırk birliği yoktur. Sanskrit alfabesi Mezopotamya yazısından çıkmıştır.
- Kast sistemi; Hindistan’da Sint medeniyetine son veren Ariler’in egemenliklerini sürekli kılabilmek amacıyla oluşturdukları sistemdir. Bu sistem Hindistan’ın millet haline gelmesine önlemiştir.
KAST ÖRGÜTÜ:
- a) Brahmanlar (Din adamları)
- b) Kşadriyalar (Asker ve asiller)
- c) Vaysiyalar (Üretici ve esnaflar)
- d) Südralar (Köylü ve işçiler)
- Ayrıca Paryalar denilen işsiz sınıfı vardı.
NOT: Kast örgütüne en ağır darbe Gazne-liler zamanında oldu. 1947’de Hint Anayasası ile Kast sistemi yasaklandı.
3. İlk dinleri Veda dini idi, rahiplerine Brahman denilmişti. M.Ö. VI yüzyılda Buda dini yayıldı. Tanrısına Nirvana denmekteydi.
İSKİT UYGARLIĞI:
M.Ö. VIII. yüzyılda Orta Asya’dan göç ederek Karadeniz’in kuzeyine yerleştiler.
Özellikleri:
- Kadın egemenliğine dayalı bir toplum görünümündedirler. İran’ın, Şehname adlı eserinde Alp Er Tunga ve İmparatoriçe Tomris’in İran ile mücadeleleri anlatılır.
- At, İskit yaşamında önemli bir yer tutar, üzengi ilk defa onlar tarafından kullanılmıştır.
- Ekonomi hayvancılık ve tarıma dayanıyordu.
İRAN UYGARLIKLARI:
İran’ın eski tarihi Medler ve Persler tarafından gelişmiştir. Med devletini Persler yıkmış güçlü ordularıyla doğuda Hindistan’a, batıda Trakya’ya, kuzeyde Kafkasya’ya, güneyde Basra Körfezi ve Mısır’a kadar uzanmışlardır.
Özellikleri:
- Ülke Satraplık denilen eyaletlere bölünmüştür. Satrap: Eyalet valisi, hem sivil idareci hem de askeri komutandır.
- İmparatorluğun her tarafı yollarla birlikte birbirine bağlanarak ticareti canlandırdılar.
- Düzenli posta örgütleri kurdular.
- Dinlerinde ateşi temizliğin sembolü olarak kabul ederek Zerdüştlük dinine inanmışlardır. İnanç sistemlerindeki tapınma biçimi İran kültürünün belirgin bir özelliğidir.
- Mezopotamya’dan alınan çivi yazısını geliştirmiş ve kullanmışlardır.
- Düzenli ve güçlü ordu kurdular.
- Mezopotamya, Anadolu, Mısır ve Yunan sanatının etkisinde kaldılar.
FENİKE UYGARLIĞI:
Lübnan dağları ile Akdeniz arasındaki sahil bölgesinde kurulmuştur.
Özellikleri:
1) Karadeniz, Ege ve Akdeniz’de ticaret kolonileri kurarak zenginleşmişler, tüccar bir kavim olarak tarihte rol oynamışlardır.
Bir süre sonra İyon ve Yunan kolonileri karşısında tutunamayıp önemlerini kaybetmişlerdir. Bunun nedeni; Fenikeliler’in kazanç düşüncesiyle hareket etmeleri İyon ve Yunanlılar’m ise yerleştikleri kolonilerini yeni bir vatan saymaları ve savunmalarıdır.
2) Gelirlerini daha çok deniz ticaretinden sağladıkları için gemicilik sanatı gelişmiştir.
3) Mısır’dan aldıkları yazıyı geliştirerek ünlüleri kapsayan yazıya elverişli ilk alfabeyi kullandılar, bu alfabe, Latin Alfabesi’nin temeli oldu.
4) Eski doğu ve On Asya uygarlıklarını ticaret sayesinde Ege Havzası’na taşıyarak tanıtmışlardır.
İBRANİ UYGARLIĞI:
Sami kavminden olan İbraniler Mısır ile Mezopotamya arasında yaşadıktan sonra Hz. Musa zamanında birliklerini kurdular. Kudüs’ü başkent yaptılar.
Özellikleri:
- En güçlü düzenlerini Hz. Davut ve oğlu Hz. Süleyman dönemlerinde yaşadılar.
- Tarihte tek tanrılı din inancı ilk defa İbraniler’de görülmüştür.
- Bu dinin yalnız İbrani halkına gönderildiğine inanırlar, bu inancın iki önemli sonucu olmuştur. a) Musevilik diğer toplumlara kapalı kalmış, dünya dini olmamıştır. b) Yahudilerin eriyip yok olmalarını engellemiştir.
- Romalılar’ın baskıları sonucunda dünyaya dağılarak II. Dünya Savaşı’ndan sonra İsrail Devleti kurarak siyasi birlik sağlamışlardır.
