Atasözlerinin Özellikleri Nelerdir? Atasözlerinin Geçerliliği İle İlgili Bilgi

0
Advertisement

Atasözü nedir, ne demektir? Atasözlerinin özellikleri nelerdir? Atasözlerinin geçerliliği nasıldır, atasözleri hakkında bilgi.

Atasözleri Hakkında Bilgiler

Atasözleri İle İlgili Bilgi

Atasözü; Atalarımızın uzun denemeler sonucu ulaştıkları yargıları kısaca özetleyen kalıplaşmış ve halka mal olmuş öğütlere atasözü denir.

Atasözlerinin Özellikleri:

Eskilerin mesel, darb-ı mesel dedikleri atasözlerimizin kolay anlaşılmasını sağlamak için, özelliklerini bilmemiz gerekir.

1- Atasözleri halkın ortak ürünüdür.

2- Her atasözü, bir genel kural niteliğindedir. Sosyal olaylarla, doğa olaylarının nasıl olageldiklerini, inanışları, töre ve gelenekleri, uzun gözlem ve denemelere dayanarak belirten özlü sözlerdir. Bu nedenle atasözünün yol gösterici özelliği vardır.

Advertisement

3- Kalıplaşmış sözlerdir. Sözcükler değiştirilip -aynı anlamda da olsa- yerine başkaları konulamaz. Söz gelimi “Üzüm üzüme baka baka kararır.” yerine “Üzüm üzüme baka baka siyahlaşır.” diyemeyiz. Kararmak ve siyahlaşmak eş anlamlı sözcükler olmasına karşın, atasözünün kalıplaşmış şekli içinde birbirinin yerine kullanılamaz.

Sözcüklerin yerine aynı anlama gelen bir başkasını koyamayacağımız gibi, onların sırasını da değiştiremeyiz. “Gülme komşuna gelir başına” yerine “Komşuna gülme başına gelir” denilmez.

Ancak kimi atasözleri ayrı ayrı bölgelerde değişik biçimler almış olabilir. Bu değişik söyleyişler, atasözlerinin kalıplaşmış şeklinin bozulabileceği anlamına gelmez. Kimi yörelerde “Ölmüş eşek kurttan korkmaz” biçiminde söylenen atasözü, başka yörelerde “Ölmüş koyun kurttan korkmaz” şeklinde anılmaktadır.

4- Atasözleri kısa ve özlüdür. İçlerinde gereksiz tek sözcük bile yoktur.
Ekmeden biçilmez.
Çivi çiviyi söker
Çoğu zarar, azı karar gibi…

5- Genellikle cümle biçimindedirler. Atasözlerinde en çok geniş zaman, kimi zaman da emir kipi kullanılmaktadır. Öteki kiplerle kurulmuş olanlarda bile geniş zaman yada emir anlamı gizlidir.

6- Atasözlerinde geçen sözcükler genellikle gerçek anlamları dışında kullanılırlar.
Mum dibine ışık vermez.
Ağlamayan çocuğa meme vermezler.
Kimi atasözlerinde geçen sözcükler ise gerçek anlamıyla kullanılmıştır.
Dost ile ye iç, alışveriş etme.
Akıllı düşman akılsız dosttan hayırlıdır.

Advertisement

7- Atasözlerinde ulusların düşünceleri, inanışları, gelenekleri görülür. Bu nedenle bir ulusun özelliklerini atasözlerinden çıkarmak mümkündür.
İnsanların hareketlerini bir ölçüde denetleyip yönlendirdiğinde atasözleri bir ulusun sözü, anayasası sayılabilir.

Atasözlerinin Geçerliliği:

Atasözleri yol gösterici bir nitelik taşır ve geniş halk kitlelerince benimsenmiş durumdadır. Bir atasözü ile belgelendirilen tutumun doğruluğu, toplum tarafından kolayca kabul edilir. Atasözleri genelde geçerlidir.

Atasözleri toplum yaşayışından doğduğu için yaşayış biçimi değiştikçe buna paralel olarak atasözlerimizde de değişiklikler olmaktadır. Bu değişiklikler, söz diziminde, sözcük yapısında, sözün anlamında olabilir.

Hala kullanıldığı halde günümüz gerçeklerine ters düşen atasözleri de vardır. Örneğin “Kadının saçı uzun aklı kısadır” gibi. Bu sözün geçerli olamayacağı açıktır. Cumhuriyetten önce erkeklerle eşit haklara sahip olmayan ve evinin dışında önemli görevler verilmeyen Türk kadını günümüzde bu sözün geçerli olmadığını başarısı ile zaten kanıtlamıştır.

Yukarıdaki atasözünde olduğu geçerliliği tartışma konusu olan örnekler de vardır. Sözgelimi eğitimde dayak ve zorlamanın gerekli olduğunu savunan “Dayak cennetten çıkma”, “Hocanın vurduğu yerde gül biter” sözlerinin günümüz eğitim anlayışı ile bağdaşmadığı açıktır.

Atasözleri içinde birbirleriyle çelişenler de vardır.
“İyilik eden iyilik bulur”
“Besle kargayı oysun gözünü”


Leave A Reply