At nedir? At nasıl bir hayvandır, özellikleri nelerdir, At çeşitleri, atların tarihçesi, atlar hakkında bilgi.
At, (Lat. Equus caballua); Toynaklıların Tekparmaklılar alttakımından; binme, yük çekme ve taşımada kullanılan hayvandır. Kestanecikli dört ayağı ve güçlü toprakları olan hayvanın kulakları küçük, donu çizgisiz, yelesi gürdür. Üç yaşına kadar olan at yavrusuna tay, her yaştaki erkek ve dişisine at, burulmamış erkeğine aygır, burulmuş erkeğine iğdiş, damızlık dişisine kısrak denir. Gebelik süresi 11-13 ay olan atın yaşı, dişlerinden, özellikle azı dişlerinin aşınmasından anlaşılır. Atlar vücut yapılarına, çabuk ve uzun koşma yeteneklerine, yük taşıma güçlerine göre; sıcakkanlı atlar ya da binek atları, soğukkanlı atlar ya da koşum atları diye iki gruba ayrılırlar. Binek atları; küçük ve narindir, çok hızlı ve sürekli koşabilirler; en ünlüleri, Arap atları ve İngiliz atlarıdır. Koşum atları; iri ve güçlüdür, hareketleri oldukça ağırdır. Teknoloji alanındaki gelişmeler atın koşum hayvanı olarak kullanım değerini azaltmıştır.
Evcil atın yaban soyu bilinmemekle birlikte; atalarının Kuzey Amerika’dan geldikleri bilinmektedir. Tavşan ya da köpek büyüklüğünde olan bu ilk atların soyları tükenmiştir. Atların Asya ve Avrupa’ya ikinci gelişleri 10 milyon yıl öncedir. Bunlar üçüncü ayak tırnakları üzerinde hareket etmekteydiler. Bu hayvanlar, Avrasya bölgeleri koşullarına dayanabildiler ve gelişmelerini sürdürdüler. Kıtalararası bağlantıların kurulmasıyla Güney Amerika’da da soyları tükendi. Kristof Kolomb Kuzey Amerika’da at bulunmadığını fark etti. Bunun sonucu olarak İspanyolların getirdiği az sayıdaki atlar, yerlilerin korkuya kapılmalarına neden oldu. Bu atlar, Amerika’da yarı özgür yaşayan ve mustang adı verilen sürülerin soylarını oluşturdu.
Kuzey Amerika yaban atlarının doğrudan akrabaları, Avrasya yaban atlarıdır. Bu atlar alt türleriyle birlikte Moğolistan’dan Batı Avrupa’ya kadar uzanan bölgelerdeki bozkır ve ormanlarda yaşayan gerçek kişneyen atlardı. Yaklaşık zebra büyüklüğünde, ön ve arka bacakları at nişanlı, geniş ön toynaklı; uzun tüylü kuyruğu, gri ve koyu kahverengi derili, yele ve kuyrukları siyah olan yaban atlarından, yaşamlarını sürdürmeyi başaran üç alt türü Avrupa yaban atı, Moğolistan yaban atı ve Exmoorpohy.
İÖ 4000 ve 3500’lerde Orta Asya kavimleri atı evcilleştirmişse de Sümerler, Babiller, İsrailliler ve Mısırlılar evcil atı bilmiyorlardı. Evcil at ancak İÖ 2. yüzyılda Hint-Avrupa dövüşken topluluklarının ortaya çıkmasıyla tanındı. Zamanla koşum, binek ve savaş atı olarak kullanılmaya başlandı. Dünyanın ilk atlı toplulukları ise İskitler ve Kimmerlerdir. Bu arada Akdeniz Bölgesi toplulukları da attan yararlanmaya başladılar. O döneme kadar binek hayvanı olarak eşek ve deveyi bilen bu topluluklar Arap atlarının ataları olan at tipini yetiştirdiler. Bugünkü atların atalarının Moğol ve Avrupa yaban atı olduğu kabul edilir. Ağır, güçlü ve kemikli Przewalski atları soğukkanlı ırkların; hafif, atak Tarpan’ın ise, sıcakkanlı atların atası oldukları sanılır. Bir başka araştırmada ise 5 yabanıl türden söz edilir. Kuzey Avrupa dağ atları, Avrupa orman atı, Tarpanlar, İran dağ atları ve Moğol yaban atı. Bugünkü at ırkları cıdağının yüksekliklerine göre ayrılırlar.
Bunlar: Cüce atlar, cıdağının yüksekliği 119 cm olan Mançurya, Togo, İsland atları, Küçük atlar, cıdağının yüksekliği 120-134 cm olan Arnavut dağ atı, Madagaskar, Moğol, Japon atları. Orta boy atlar; cıdağının yüksekliği 139-149 cm olan Alp katanası, Polonya, Rus Panje atları. Hafif binek ve koşum atı; cıdağının yüksekliği 150-160 cm olan atlar; Arap atları. Berberi, Rus Ovlon, Fransız Limousin, İngiliz Yorkshire, Macar Junker, İran, Beserabya, Suriye, Kalmuck ve Avustralya atları. Güçlü binek koşum atları; cıdağının yüksekliği 160-180 cm ve 500-1.000 kg ağırlıktaki Ren ve Belçika soğukkanlısı, Fransız Percheron, İngiliz Shire atları yine bu gruba giren Frizya, Arden ve İngiliz Suffolk atları.
Atgiller, (Lat. Eguidae): Tekparmaklıların çok türü bulunan familyasıdır. İnce yapılı, çevik, bedenleri kıllarla kaplı, bacakları uzundur. Çok gelişmiş ve kalın bir tırnak (toynak) olan orta parmakları üzerinde yürürler. Öteki parmakları küçülüp kaybolmuştur. Otla beslendiklerinden kesici dişleri uzun, öğütücü azı dişleri geniş yüzeylidir; parçalayıcı köpek dişleri yoktur ve geviş getirmezler. Eosen döneminden beri yaşarlar. İlk ataları Avrupa ve Amerika’da bulunuyorken, sonra Avrupa’ dakiler kayboldu ve yalnız Amerika’ dakiler kaldı. Amerika’dan Asya ve Avrupa’ya geçip bugünkü Eguus cinsini türetti. Günümüzde yaşayan üyeleri at, eşek, yabaneşeği, tarpan ve kulan ile zebradır.
