Atmosferin Katmanları Nelerdir? İsimleri, Sırası ve Özellikleri Nelerdir?

0
Advertisement

Atmosferin katmanları nelerdir? Atmosferin katmanlarının sırası, özelliklerinin maddeler halinde açıklaması, hakkında bilgi.

Atmosferin Katmanları ve Özellikleri

Ortalama kalınlığı 10.000 km olan atmosfer, kimyasal bileşimi ve sıcaklığı bakımından farklı katmanlardan oluşur. Yerden itibaren sırasıyla troposfer, stratosfer, mezosfer, iyonosfer (termosfer) ve ekzosfer atmosferin katmanlarıdır. Atmosferin katmanları aşağıdaki şekilde gösterildiği gibidir.

Atmosferin Katmanları

1- Troposfer:

Atmosferin yere temas eden en alt katmanıdır. Gazların en yoğun olduğu katmandır. Atmosferdeki gazların %75’i Troposfer katmanında bulunur.

Kalınlığı Ekvator’dan kutuplara doğru azalır. Yerden itibaren Ekvator üzerinde 16 km, 45° enleminde 12 km ve kutuplarda 6 km civarında olup, mevsimlere göre değişiklik gösterir.

  • Ekvator’da ısınan havanın yükselmesi; kutuplarda ise soğuyan havanın alçalması, Troposfer’in Ekvatordan kutuplara doğru incelmesine neden olur.
  • Bunun yanında Dünya’nın ekseni etrafındaki dönüşüyle oluşan merkezkaç kuvvetinin etkisiyle Ekvator’da savrulma kuvvetinin fazla olması bu durumun bir başka nedenidir.
  • İklim olayları Troposfer’in ilk 3-5 km’lik kısmında oluşur. Bunun nedeni iklim olaylarında çok etkili olan su buharının bu kesimlerde yoğun olarak bulunmasıdır.
  • Yükseldikçe Troposfer’de gaz yoğunluğu azalır. Çünkü yerçekiminin etkisi ile gazlar yere yakın yerlerde daha çok yoğunlaşır.
  • Troposfer’de yükseldikçe sıcaklık her 200 m’de 1 °C azalır. Çünkü Troposfer daha çok yerden ışıyan ışınlarlarla ısınır.
  • Ayrıca sıcaklığı tutan gazların yere yakın kesimlerde daha yoğun olarak bulunması ve atmosferin üstten soğuması da bu durumun oluşmasında etkilidir.

Atmosfer Katmanları

Advertisement

2- Stratosfer:

  • Troposferin üst sınırından itibaren 50 km yüksekliğe kadar çıkar.
  • Bu katmanda su buharı olmadığı için iklim olayları görülmez.
  • Stratosferde Ekvator üzerinde sıcaklık -80°C civarında iken, kutuplarda -50°C civarındadır.
  • Stratosferde yerden 19 ile 45 kilometreleri arasında Ozon tabakası yer alır. İçerdiği ozon (03) molekülleri Güneş’ten gelen morötesi ışınları soğurarak bu katmanın ısınmasına yol açar.
  • Bu nedenle, troposferin üst yüzeyinde -50°C ile -60°C arasında olan sıcaklık, stratosferin alt kesimlerinde her kilometrede 1°C, üst kesimlerinde ise her kilometrede 3°C kadar artarak, stratosferin üst sınırında 0°C düzeyine kadar yükselir.
  • Bu özellik, stratosfer düzeyinde oluşan kirliliğin kalıcı olabilmesi gibi bir sakınca da yaratabilmektedir. Yeryüzündeki yaşam için ölümcül etkilere sahip morötesi ışınları süzen ozon tabakası için zararlı bileşiklerin stratosfere ulaşmasını önlemek bu açıdan önem taşımaktadır.
  • Bu sıcaklık dağılımı, stratosferin hava akımlarının son derece az olduğu bir tabaka olarak korunmasını sağlar.

Ekvator ile kutuplar arasındaki sıcaklık farkından dolayı, Ekvator’dan kutuplara doğru kuvvetli hava akımları oluşur. Jet rüzgârları adı verilen bu hava akımlarının saatteki hızları 500 km’ye kadar ulaşır. Stratosferde yerçekimi azaldığı için cisimler gerçek ağırlıklarını kaybederler.

3- Mezosfer:

  • Stratosfer’in üst sınırından itibaren 80 km yüksekliğe kadar çıkar. Gaz molekülleri seyrektir ve iklim üzerinde etkisi azdır.
  • Atmosferin deniz düzeyinden itibaren 50 km – 80 km yükselti arasında kalan tabakası olan mezosfer, stratosfer ile iyonosfer arasında yer alır.
  • Mezosferin alt kısmından 0°C olan sıcaklıklar, üst sınırında -90°C’ye kadar iner.
  • Stratosfer ile sınırını, sıcaklık artışının bir kez daha tersine döndüğü düzey belirler.
  • Mezosfer boyunca sıcaklık yine artan yükseklikle birlikte, basınçla orantılı olarak düşmeye devam eder ve 90 km’de -100°C olur.
  • Mezosferde atmosfer yoğunluğu deniz düzeyin-dekine göre 1/1000 ila 1/1.000.000 kadardır. Ancak bu seyrek gaz kütlesi de yeryüzündeki yaşam açısından önemlidir. Küçük boyuttaki göktaşları, hızla girdikleri bu katmanda sürtünme etkisi ile parçalanarak yok olurlar ve atmosfere toz olarak karışırlar.

4- İyonosfer (Termosfer)

  • Mezosferin üst sınırında, sıcaklık eğrisinin yine yön değiştirdiği 80 km yükseklikte başlar. Üst sınırı yerden 690 km yüksekliklerine kadar çıkar.
  • İyonosferde, atmosferin daha alçaktaki üç katmanda alışılmış bileşim değişmeye başlar.
  • Gaz molekülleri oldukça seyrektir ve gazlar iyonize olmuş bir halde bulunurlar.
  • Güneş ışınımlarının yoğun etkisinin hissedildiği bu yükseltilerde iyonize atomlar ve serbest elektronlar bir plazma ortamı içinde bulunurlar.
  • Termosfer olarak da adlandırılan iyonosferde sıcaklık, çeşitli dalga boylarında ışınımlarının etkisi, yükselti ve Güneş etkinliğine göre 200-1600°C arasında değişir.
  • Yoğunluğu oldukça az olduğu için yerden gönderilen radyo dalgalarını yeryüzüne yansıtır.

5- Ekzosfer

  • İyonosfer’in üst sınırından itibaren başlar. Bu katmanın üst sınırında yerçekimi oldukça az olduğundan gaz molekülleri uzaya kaçar. Bundan dolayı dış sınırı kesin değildir.
  • Ancak atmosferin dış sınırının yerçekimi etkisinin tamamen yok olduğu 10.000 km’ ye kadar olduğu kabul edilir.


Leave A Reply