Ay nedir? Ay nasıl oluşmuştur? Kökeni nedir? Ay’ın özellikleri nelerdir? Ay’ın hareketlerini doğuran sebepler nelerdir?
Kaynak: pixabay.com
Ay’ın Özellikleri ve Hareketi
Ay; Dünya’nın tek doğal uydusu ve bize en yakın gök cismidir. Gökbilim simgesi “C” dir.
Kökeni (Oluşumu):
Ay’ın oluşumuna ilişkin üç değişik kuram geliştirildi. 19. yüzyılın sonlarında G. Darwin, Ay ve Dünya’ nın tek bir kütleden oluştuğunu öne sürdü. Soğuma ve sıkışma nedeniyle dönme hızı artınca, kütle ikiye ayrıldı: Büyük kütle Dünya’yı, küçüğü Ay’ı oluşturdu. Ay, ilk kütlenin dış bölümleri olduğu için Dünya’dan daha düşük ama gerçekte Dünya’nın dış kabuğuyla yaklaşık aynı yoğunluktaydı. Ancak Ay taşlarıyla Dünya’nın dış örtüsü arasındaki önemli kimyasal başkalaşmanın nedenini bu kuram açıklayamadı. Alman C. von Weizsacker, İveçli H. Alfven ve ABD’li H. Urey kuramına göre, uzayda bağımsız dolanan Ay, Dünya’nın yakınından geçerken onun çekiminin etkisiyle yakalanarak uydusu oldu.
Kaynak: pixabay.com
Sovyet bilgini Schmidt’in 20. yüzyılın ortalarında geliştirdiği 3. kurama göre, Ay ve Dünya aynı zamanda ve küçük tanecikli büyük bir kümenin sıkışmasıyla oluştu. Öyle ki, gezegenler arası madde sıkışması sırasında ağır elemetler Dünya’da, ötekiler Ay’da toplandı. Bu yüzden Ay, başlangıçtan beri Dünya’dan daha az yoğunluktadır.
Ayın Hareketi:
Ay, 1.02 km/sn.’lik ortalama bir hızla, Dünya çevresinde elipse yakın bir yörünge çizer. Dünya’dan ortalama uzaklığı, 384.400 km ya da Dünya yarıçapının 60 katıdır. Herhangi bir andaki uzaklığı 356.400 km ile 406.800 km arasında değişir. Dünya’nın merkezinden bakıldığında gökyüzünde belirli bir noktadan art arda iki kez geçerek yaptığı tam dönüş, Ay’ın sideral çevirimidir ve ortalama değeri 27.32166 gündür. Sideral çevirimi, iki aynı evre arasındaki zaman aralığı olan sinodal çevrimle (29.53059) karşılaştırırsak, eşit olmadıkları görülür. Sinodal ve sideral ayların uzunlukları arasındaki farkın nedeni, Dünya ile Ay’ın, Güneş çevresindeki birleşik hareketleridir.
Bir gün boyu doğuya doğru yaklaşık 13°’lik bir hareketi vardır. Bu görünen hareketin düzlemi, ekliptik düzlemiyle 4°8’43″lik bir açı yapar. İki düzlemin ara kesit doğrusuna, düğümler çizgisi denir. Bu çizgi, gökküresini Ay düğümleri adı verilen iki karşıt noktada keser. Noktalardan biri çıkış düğümü öteki iniş düğümüdür. Güneş’in etkisiyle düğüm noktaları gökküresi üzerinde değişmez değildir, batıya doğru geriler. Yaklaşık 18.6 yılda düğümler, tam bir dolanım yaparlar. Ay’ın aynı bir düğümle arka arkaya iki kez çakışması arasındaki ortalama çevrim, 27. 21222 gündür ve buna düğümler ayı denir.
Kaynak: pixabay.com
Ay’ın sürekli olarak aynı yüzü Dünya’ ya dönüktür. Bu olay, Ay’ın kendi ekseni çevresinde dönme süresinin, Yer çevresinde dolanma süresine eşit olması sonucudur. Yörüngesinde dolanırken bize yalnız bir yüzünü göstermesine karşın salınım hareketi sonucu arka yüzeyinin küçük bir bölümünü görmek olasıdır.
Salınım hareketini doğuran nedenler şunlardır:
- Yörüngesini çizerken, ekliptik düzlemiyle yaptığı açı nedeniyle bir kez Kuzey bir kez de Güney kutbunu, Yeryüzü’ne çevirir.
- Dünya’nın kendi ekseni çevresinde dönmesi sonucu, bir süre sonra gözlemcinin konumu ve dolayısıyla bakış doğrultusu da değişecektir,
- Elips yörüngesi üzerinde giderken Güneş’e yaklaştıkça hızlı Güneş’ten uzaklaştıkça yavaş hareket eder. Bu yüzden oluşan salınım olayı, bize Ay’ın toplam yüzeyinin % 59’unun görülmesi olanağını sağlar.
