Azerbaycan (Azeri) Müziğinin Özellikleri ve İlk Dönem Besteleri Nelerdir?

1
Advertisement

Azerbaycan müziği Azeri müziğinin özellikleri nelerdir? Azeri müziğinin makamları ve ilk dönem modern döneme ait besteleri nelerdir?

Azerbaycan Bayrağı

Kaynak : pixabay.com

Doğu müziği kapsamındaki Türk Müziği, Güney ve Kuzey müziği diye iki dala ayrılır. Güney müziği, Türkiye ve Azeri Müziği’ni içine alırsa da gerek icrada, gerekse usulde birbirinden ayrıdırlar. Azeri Müziği, meclisi ve âşık (çöl ya da halk) adlı iki biçimde oluşur. Bizdeki Klasik Müziğin karşılığı olan meclisi, makamlar üzerine kuruludur, ancak temposuzdur. Makamların çoğu, Türk Müziği’ninkine benzer. Rast, mahur, segâh, çargâh, şur hicaz, şehnaz, şiraz, şuster, bayati İsfahan, bayati şirazi gibi. Adı değişik olmakla birlikte, bizde karşılığı olan makamlar da vardır (örneğin bayati kürt, Türk Müziği’nde nihaventtir).

Âşık (halk) müziği, âşık edebiyatının öğesidir. Makam yerini, bayati ve şikeste denen ezgiler alır. Meclisi müziğinde söz, ölçülü uyaklı şiirdir. Makamların sonundaki bölümlemeye mahni denir, genellikle çok tutulan sefah makamındadır. Ancak mahniye geçmeden önce, rink ya da diringe denen ve çalgıyla çalınan (sözsüz) bir ara vardır. Makamlar birbirinden kesin çizgilerle ayrılır. Örneğin segâh alabildiğine liriktir. Rast ve mahur, akılcılığın ağırlıkta olduğu parçaları yansıtır. Şur, bayati, şiraz, bayati İsfahan, şuster üzüntülü; çargâh coşkulu; hümayun karasevdalı ve ağıtsaldır.

Kullanılan en yaygın ölçü biçimi, 6/8 ve 3/4’tür. Az sayıda 2/4’lük vardır. Azeri çalgıları, tek sesli Doğu müziğini değişik perdelerde kullanarak zamanla çok sesli bir duruma getirdi. En çok kullanılan çalgılar, zurna, yassı balaban, tar, kemençe, tef, dümbelek ve neydir. 20. yüzyılın başında Üzeyir Hacıbeyli, halk müziği ezgilerine meclisi müziğinin temellerini uygulayarak, batı senfonisi değerinde çalışmalar yaptı. Halkın çok tuttuğu bu düzenlemeler 1907’de Leyla Mecnun operasının sahneye konmasıyla başladı. Bunu Arşın Malalan opereti. Aslı Kerem, Aşık Garip, Şah Abbas, Hurşit Banu ve Şah İsmail gibi operalar izledi.

1918’de Ulusal Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde kurulan Azerbaycan Devlet Konservatuvarı, Devlet Operası ve Devlet Tiyatroları 1920’den sonra da gelişti. Asaf Zeynalh, Müslüm Mogomayef bu dönemin önde gelen sanatçılarıdır. Niyazi, Kara Karayef, Sultan Hacıbeyli ve Cevdet Hacıyef onları izledi. İkinci Dünya Savaşı sonuna kadar 25’i senfoni, 40’tan fazla eser bestelendi. Savaş sonrasında Kara Karayefin İkinci Senfonisi, Leyla ve Mecnun, Yedi Güzel (bale), Yıldırımlı Yollar dikkate değer bestelerdir. 1950’lerde Fikret Emirof un Nizami Senfonisi, birçok Batı kentinde icra edildi. Üzeyir Hacıbeyli, çalgılı konçertoya geçişin bir başlangıcı olan Azerbaycan Kapriçosu ile başarılı bir örnek verdi. Azeri bestecilerinden Azer Rızayef, Neriman Mahmalor, Tevfik Balkanov, Arif Melikof, Cihangir Cihangirov ve özellikle Niyazi anılmaya değer, sanatçılar arasında yer alırlar.

Advertisement

1 Yorum

Leave A Reply