Aziz Mahmud Hüdayi kimdir? Aziz Mahmud Hüdayi hayatı, din ve tasavvuf çalışmaları, şiirleri, eserleri hakkında bilgi.
Aziz Mahmud Hüdayi; (d. 1541/43, Koçhisar – ö. 1628, İstanbul), Celvetiye tarikatının kurucusu mutasavvıf ve şairdir.
İlk eğitimini babası Fazlullah Mahmud bin Mahmud’dan aldı. İstanbul’a giderek Molla Nazırzade Ramazan Efendi’nin derslerini izledi; tefsir, hadis ve fıkıh öğrendi. Hocasıyla birlikte önce Edirne’ye, ardından Şam ve Mısır’a gitti. Mısır’da Halvetiye tarikatının şeyhi Kerimüddin’den tasavvuf dersleri aldı. Bursa’ya dönerek Ferhadiye Medresesi müderrisliğine atandı (1573). Bir süre sonra görevinden ayrılarak Hacı Bayram’ın ya da Hızır Dede’nin halifesi Şeyh Muhyiddin Üftade’ye bağlandı. Üç yıl süren eğitim ve hizmetten sonra kendisine halifelik verilerek Seferhisar’a gönderildi. Bir süre sonra yeniden Bursa’ya döndü.
Buradan da önce Trakya’ya, ardından İstanbul’a gitti. Bir dönem için Küçükçamlıca’daki bir çilehanede inzivaya çekildi. Daha sonra Küçük Ayasofya ve Fatih camilerinde dersler, vaazlar verdi. 1595’te Üsküdar’da kendi adıyla anılan dergâha yerleşerek tarikat etkinliklerini oradan sürdürdü. Mescidi, semahanesi, hücreleri ve imaretiyle dergâh dönemin bilim, sanat ve din adamlarının toplantı yeri oldu ve kısa sürede büyük ün kazandı. I. Ahmed başta olmak üzere birçok devlet adamı, din bilgini ve sanatçı müritleri arasına katıldı.
Din ve tasavvuf şiirinin önde gelen temsilcilerinden olan Aziz Mahmud Hüdayi’nin şiirlerinin birçoğu bestelenmiştir. Başlıca yapıtları arasında bazı âyetlerin yorumuna ilişkin Nefaisü’l-Mecalis, ulaştığı bazı tanrısal tecellileri açıkladığı Tecelliyat (büyük bölümü Arapça), dervişliğin kurallarını içeren Tarikatname, Yunus Emre tarzındaki şiirleriyle tasavvufi hikmet ve öğütlerini kapsayan Divan-ı İlahiyat, I. Ahmed’e gönderdiği mektup ve tezkirelerden oluşan Tezakir-i Hüdayi (bir bölümü Arapça), insan yaradılışından söz eden Fethü’l-Bab ve Refi’l-Hisab, semadan söz eden Keşfü’s-Sema (Arapça), namazın inceliklerini anlatan Miftahü’s-Salati ve Mirkatü’n-Necati (Arapça), Tanrı, Hz. Muhammed ve ehl-i beyte sevgiyi anlatan Habbetü’l-Muhabbet sayılabilir. Divan, Tarikatname ve Necatü’l-Garik adlı yapıtları Külliyat adıyla basılmıştır (1870).
