Baltalimanı Antlaşması nedir, kimler arasında ne zaman imzalanmıştır? Baltalimanı antlaşmasının önemi ve tarihi ve maddeleri hakkında bilgi.
Baltalimanı Antlaşması Nedir? Baltalimanı Antlaşmasının Önemi
Baltalimanı Antlaşması, 1838 ticaret antlaşması olarak da bilinir, Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında imzalanan ticaret antlaşması (16 Ağustos 1838). Bu antlaşma, Osmanlı pazarını İngiliz mallarına açmış, ham madde ihracat yasaklarını kaldırarak yerli sanayinin çökmesine neden olmuştur.
Osmanlı Devleti, 16. yüzyılda tanınan ve sonraki yıllarda yenilenen kapitülasyonlarla Osmanlı pazarına serbestçe giren Batılı ülkelerin mallarına 1802’de kısıtlamalar koymuş, yabancı tüccarların Osmanlı ülkesinden ithal ettikleri mallar için ödedikleri vergiyi artırmış, 1826’da da tahıl, yün, haşhaş, zeytinyağı, ipek, meyan kökü gibi ürünlere yed-i vahit usulünü uygulamaya başlamıştı. 1830’larda kara Avrupa’sı gümrük duvarlarını yükseltip çeşitli mallara yasaklamalar getirince, İngilizler yeni pazarlar bulmak için Ortadoğu ve Uzakdoğu’ ya yöneldiler. Osmanlı ülkesinde de serbest ticaret rejimini uygulayabilmeleri için yed-i vahit usulünün kaldırılmasını istediler. Başlangıçta buna karşı çıkan Osmanlı Devleti, Mısır’da bağımsız bir güç haline gelen Mehmed Ali Paşa’ya karşı İngiltere’nin desteğini sağlayabilmek için görüşme masasına oturmak zorunda kaldı. Baltalimanı Antlaşması, uzun süren gizli görüşmeler sonunda, Hariciye Nazırı Mustafa Reşid Paşa ile İngiliz elçisi Ponsonby tarafından Mustafa Reşid Paşa’nın Baltalimanı’ndaki (İstanbul) konağında imzalandı.
Bu antlaşmanın bazı maddeleri şunlardır:
- Tekel sistemi kaldırıldı. Britanyalılara diledikleri miktarda ham maddeyi satın alma imkânı verildi.
- İç ticarete Osmanlı vatandaşlarının yanı sıra Britanyalıların da katılması öngörüldü.
- Britanya vatandaşları Osmanlı ürünlerini Osmanlı tebâsından tâcirlerle aynı vergi koşulları altında satın alma hakkına sahip oldular.
- Britanyalılarla olan transit ticaretten alınan resmi vergi kaldırıldı.
- Büyük Britanya gemileriyle gelen Britanya malları için bir defa gümrük ödendikten sonra, mallar alıcı tarafından nereye götürülürse götürülsün bir daha gümrük ödenmeyecekti.
Mevcut kapitülasyonları garanti altına alan 1838 Ticaret Antlaşması’yla Osmanlı Devleti, yed-i vahit usulünü kaldırmayı kabul etti. 1838’den önce ithalat ve ihracattan yalnızca yüzde 3 gümrük resmi alınıyordu. Ayrıca yerli ve yabancı tüccarlar ülke içindeki ticarette yüzde 8 kara gümrüğü ödüyorlardı. Baltalimanı Antlaşması’yla ihracattan yüzde 12, ithalattan ise yüzde 5 vergi alınması kararlaştırıldı. Yerli tüccarlar yüzde 8 kara gümrüğü ödemeyi sürdürürken, İngiliz tüccarları bundan bağışık tutuldu. Böylece İngiliz tüccarlar Osmanlı topraklarında çok ayrıcalıklı bir konuma geldiler.
Bu antlaşmadan başka 3 Ağustos 1838’de Belçika, 25 Kasım 1838’de Fransa ve en son 30 Ağustos 1846’da Rusya ile imzalanan benzer içerikli antlaşmalar Osmanlı Devleti’nin mali ve ekonomik alandaki çöküşünün en önemli nedenlerinden birini oluşturmuştur.
