Baltık dilleri hakkında genel bilgiler. Baltık dilleri hangileridir ve baltık dillerinin genel özellikleri nelerdir?
Baltık Dilleri Hakkında Bilgi
Baltık dilleri, Hint-Avrupa ailesine bağlı dil öbeği. Baltık Denizinin doğu kıyılarında konuşulan çağdaş Letonca ve Litvanca ile artık konuşulmayan Eski Prusya dilini, ayrıca Yotving, Kur, Selon ve Zemgal dillerini içerir. Baltık dilleri, Hint-Avrupa ailesi. içinde daha çok Slav, Germen ve Hint-İran dillerine yakındır.
Hint-Avrupa dil ailesinin bir kolunu oluşturan Baltık dilleri eskiden, Vistül Irmağından doğuda Yukarı Dinyeper Havzasına kadar uzanan çok daha geniş bir bölgede konuşulurdu. Ölü Baltık dillerinden günümüze yalnızca Eski Prusya diline ait yazıtlar kalmıştır. Doğu Baltık dillerinden Litvanca ile Letonca arasındaki yakınlık, her iki dilin bir Batı Baltık dili olan Eski Prusya diliyle yakınlığından çok daha fazladır.
Baltık dilleri, Slav ve Germen dilleriyle birkaç ortak lehçe sınırına sahip oldukları için Kuzey Hint-Avrupa lehçe alanı içinde ele alınabilir. Bu diller, Hint-Avrupa ailesi içinde en çok Slav dillerine yakındır. Baltık ve Slav dillerinde, yalnızca bu dillerde görülen, biçim ve anlam yönünden ortak 100’den çok sözcük vardır. Ortak sözcükler, bu iki dilin eskiden tek bir öbek oluşturduğu varsayımını güçlendirir. Her iki dil arasındaki biçim, titrem ve vurgu benzerlikleri de, Baltık-Slav dilleri adı verilen böyle bir öbeğin varlığını gösterir.
Doğu Baltık dilleri içinde ses yapısı açısından değişikliğe en fazla kapalı kalan dil Litvancadır; örneğin, kimi Litvanca sözcükler, Letonca sözcüklerin ilk biçimi olarak görülebilir. Ayrıca bu sözcükler çoğu kez, Slav dillerinin türediği İlk-Slavcada (Proto-Slavca) olduğu varsayılan biçimlerle de hemen hemen aynıdır. Bu yüzden Litvanca, karşılaştırmalı Hint-Avrupa dilbilimi için özel bir önem taşır.
Öte yandan, Letoncanın ses yapısı büyük ölçüde değişmiştir.
Doğu Baltıklar arasında edebiyat geleneği, 16. yüzyılda gelişmeye başlar. Litvanca yazılmış ilk kitap, Martin Luther’in soru-cevap biçiminde yazdığı elkitabının (Königs-berg, 1547) Martin Mazvydas tarafından yapılan çevirisidir. Danielius Kleinas’ın yazdığı ilk Litvanca dilbilgisi kitabı (1653 ve 1654) ile Kristijonas Donelaitis’in şiirleri (18. yy), Doğu Prusya’da Litvancanın yazı dili olarak oluşmasında ve standart bir dil haline gelmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Litvancanın iki ana lehçesi vardır: Litvanya’nın üçte birlik batı kesiminde konuşulan Aşağı Litvanca ve Yüksek Litvanca. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında oluşturulan standart dil, Yüksek Batı Litvancanın değişime oldukça kapah olan güney lehçesini temel alır. Litvan alfabesi Latin alfabesine dayanır. Latin alfabesine, harflerin ses özelliklerini belirten bazı işaretler eklenmiştir. Letonca edebiyat, 1585’te bir Katolik elkitabının çevirisiyle başlar. Georgius Manceli-us tarafından hazırlanan ilk Letonca sözlük 1638, Johann Rehehausen tarafından yazılan ilk dilbilgisi kitabıysa 1644 tarihlidir. İlk Letonca metinlerin dili, bugünkü dilden çok farklı değildir. Letonca üç ana lehçeye ayrılır: Merkezî Letonca, Livonca ya da Tahmiya dili ve Yüksek Letonca. Standart dil, sesbilgisi açısından en az değişime uğrayan merkez lehçesine dayanır. Leton alfabesi de Latin alfabesine dayanır ve bu alfabeye ses belirten bazı işaretlerin eklenmesiyle oluşturulmuştur.
Eski Prusya dilinde yazılmış en eski metin, Elbing Sözlüğü adıyla bilinen ve günümüze 1400 tarihli bir kopyası kalan, 802 sözcüklü bir Almanca-Eski Prusya dili sözlüğüdür. Yüz sözcük içeren bir başka Almanca-Eski Prusya dili sözlüğü ise, 1517-26 arasında Simon Grunau tarafından hazırlanmıştır. Eski Prusya dilindeki en önemli metinler, Almancadan çevrilmiş 16. yüzyıla ait üç dinsel kitapçıktır.
