Banyorolar kimdir? Afrika’da Uganda’nın orta kesimlerinde yaşayan bir Bantu halkı olan Banyorolar ile ilgili genel bilgiler.
Banyorolar, nyorolar ya da kîtaralar olarak da bilinir, Uganda’nın ortabatı kesiminde Victoria Nili ile Mobutu Sese Seko Gölü (Albert Gölü) arasında yaşayan Bantu halkı.
Sömürgecilik öncesi dönemde bazı feodal özellikler taşıyan krallıklardan birini kuran Banyorolar, bölgenin öbür halkları gibi iki etnik topluluktan oluşur. Bunlar tarımla uğraşan daha kalabalık İralar ile çobanlık yapan yarı göçebe Himalardır. Yaşam biçimleri ve toplumsal statüleri farklılıklar göstermekle birlikte, iki topluluk da aynı dili ve kültürü paylaşırlar. Geleneklere göre yüzyıllar önce efsanevi Süezi kralları bölgede Kitara denen ilk krallığı kurmuş, daha sonra yerlerini kuzeyden geldikleri sanılan ve gene mitolojik özellikler yüklenen Bitolar (Luo dili konuşan bir Nil halkı) almıştır. Süezi ruhlarına saygı, günümüzde cin çarpması inancı çerçevesinde varlığını sürdürmektedir.
19. yüzyıl ortalarında Banyoro kralları çevredeki krallıkları tamamen ya da kısmen egemenlik altına aldılar. Kral Kabarega Bagandaların, Mısırlıların ve İngilizlerin artan baskılarına uzun süre direndiyse de, İngilizler 1890’larda Banyoro Krallığı’ nı Uganda Protektorası’na bağladılar. Bito kralları 1966’da Uganda hükümetince ortadan kaldırılıncaya değin Banyoro Krallığı’ nın başında kaldılar. Banyorolar sulak ve verimli bir platoda dağınık biçimde yaşarlar. Nüfus yoğunlukları komşu halklara oranla oldukça düşüktür. Bunun bir nedeni, bölgenin kuzeyinde kurulan Kabarega (eskiden Murchison) Çavlanları Ulusal Parkında çok sayıda çeçe sineğinin bulunmasıdır. (Bu bölgede uyku hastalığı olayları çok yaygındır.) Banyorolarda soy çizgisi babayanlıdır; klan ve soylar toplumsal kimliği belirler. Birçok klanın bir araya gelmesiyle oluşan yerleşimlerde insanlar baba ve ana tarafından akraba ve hısımlarına yakin oturur.
Banyoroların çoğu küçük çapta tanmsal üretime dayalı çiftçilik yapar. Başlıca ürünleri, kumdan, kocadan, muz, tatlıpatates, kabak, manyok ve yerfıstığıdır. Ovalarda ticari amaçla pamuk ve tütün de yetiştirilir. Toprak üzerindeki mülkiyet hakları sömürgecilik döneminin sonlarından başlayarak önemli bir yerel sorun olmuştur. Mobutu Sese Seko Gölünde balık avlanır. İngilizlerin avlanmayı kısıtladıklan sömürgecilik dönemi öncesinde, Banyorolar fil ve öteki av hayvanlarını avlamada çok ustaydılar. Avlanmak üzere çukur, ağ ve kapanlardan oluşan karmaşık bir sistem kullanırlardı.
1970’lerdeki siyasal karışıklıklar sırasında av hayvanı sürüleri büyük ölçüde yok edilmiştir. Eski Banyoro demircileri yörede çıkanlan demir cevherini çukur fırınlarda eriterek çeşitli alet ve silahlar yaparlardı. Banyorolar deniz salyangozu kabuğu ve para yerine geçen başka maddelere dayanan gelişmiş bir değişim sistemi kullanırlardı. Bütün bu beceriler ve örgütsel biçimler günümüzde büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.
