Baraj Çeşitleri Nelerdir? Baraj Nasıl Yapılır?

0
Advertisement

Baraj nedir, ne amaçla kullanılır? Barajlar ne işe yarar? Baraj çeşitleri, barajların yapımı, özellikleri hakkında bilgi.

BarajBaraj; çeşitli amaçlarla bir nehrin yolunu kesmek için yapılan engellere denir. Dilimizde bu anlamda bent sözü de kullanılır.

Suyu biriktirmek için bir nehrin yolunu kapamak fikri insanlarda medeniyetin tarihi kadar eskidir. Tarım işlerinin gelişmeye başlamasından sonra insanlar, kuru mevsimlerde kullanmak üzere, akarsuları depo etmeyi düşündüler. İlk barajlar el altında bulunan malzemeye göre taştan, topraktan yapılıyordu. Zamanla baraj yapma tekniği ilerledi, Eski Mısırlılar toprak barajlar yaparak nehrin seviyesini yükseltir, böylece çevredeki arazinin sulanmasını sağlarlardı.

Barajlar başlıca şu maksatlar için yapılır:

1 — Yağmur mevsiminde bol olan suları biriktirip kurak mevsimlerde kullanmak;

2 — Hidroelektrik enerjisi elde etmek. Bu çeşit barajlarda su, yüksekten, özel borularla elektrik santralinin türbinlerine gönderilir.

Advertisement

3 — Araziyi su baskınlarından korumak. Nehrin yüksek kesimlerinde yapılan bu gibi barajlar suları depo ederek nehrin aşağı kesimlerindeki araziyi basmasını önler,

4 — Suların seviyesini yükseltip, göller meydana getirerek nehir ulaştırmasını sağlamak.

5 — Büyük şehirlerin su ihtiyacını karşılamak.

Baraj Çeşitleri

Barajlar bulundukları araziye, kullanılmak istendikleri amaca göre çeşitli tiplerde yapılır. Başlıcaları şunlardır:

Ağırlık barajları. — Tek parça betonarme bir kitle inşa edilir. Bunlar daha çok temel toprağı kayalık olan yerlerde yapılır. Bu tip barajlar suyun basıncına kendi ağırlıklarıyla karşı koyarlar.

Advertisement

Payandalı barajlar. — Suyun basıncına kendi ağırlıklarından çok yapılış biçimleriyle karşı koyarlar. Bunlarda kullanılacak malzeme ağırlık barajlarında kullanılandan daha azdır. Duvarın arkasında betonarme payandalar vardır. Bu tipin bir başka çeşidinde de barajın duvarı kemerlidir. Payandalar yarım daire şeklindeki bu kemerlerin arkasında bulunur. Barajın 45 derece eğilimindeki duvarına binen suyun ağırlığı barajın yıkılmasına engel olur.

Kemer barajları. — Ağırlık barajlarının bir başka çeşididir. Bu tip barajların duvarı yay biçiminde olduğundan bu adla anılır. Bunlar da suyu kendi ağırlıklarıyla tutarlar.

Toprak barajlar. — Çakıl, kil ve kumdan yapılır. Tam ortalarında bir “çekirdek” yahut “iç duvar” vardır. Bu sayede suyun sızması önlenir. Bu barajlarda kullanılacak kum, kil ve çakıl, çapı 70 cm. kadar olan borularla ve su vasıtasıyla sevkedilir. Bu bakımdan bunlara “hidrolik baraj” da denir.

Kaya dolma barajlar. — Bu tip barajların suya bakan yüzü beton olur. Bunun altı kayalarla örülmüştür.

Barajlar Nasıl Yapılır

Baraj inşası çok büyük emek ve masrafı gerektiren bir çalışmadır. Büyük barajlar yüz milyonlarca liraya mal olur.

Bir barajın yapılmasından önce, jeologlar ve topografya uzmanları nehrin yatağını iyice inceler, barajın yapılmasını uygun gördükleri yerleri tespit ederler. Bu çalışmalar sırasında hem çevrenin hartası yapılır, hem arazide delikler açmak suretiyle temelin dayanıklılık derecesi öğrenilir. Dikkat edilecek en önemli nokta toprağın suyu sızdırıp sızdırmıyacağını iyice kestirmektir.

Baraj tamamlandıktan sonra arkasında birikmeye başlayan sular bir göl meydana getirir. Buna baraj gölü veya rezervuar denir.

Baraj gölünde yeter miktarda su toplandıktan sonra fazlasını akıtmak için, ya barajın içinde özel kapılar yapılır, yahut fazla suyun baraj duvarının üstünden taşması sağlanır. Su duvarın üstünden taşacaksa buna göre özel yerler bırakılır. Öbür şekilde de fazla suyun akması için aşağıdaki derenin seviyesinde kapılar bırakılır. Bunlar gerektiği zaman açılmak suretiyle fazla su salıverilir.

Bağlama Barajları

Nehirlerin su seviyesini kabartmak, yahut suyu bir hidroelektrik santraline, bir kanala yöneltmek için yapılan barajlara “bağlama barajı” denir. Su seviyesini sabit tutmak için de bağlamalardan faydalanılır.

Advertisement

Bazı bağlamaların üst yapısı iner, kalkar. Böylece suyun seviyesi ve akımı kendiliğinden düzenlenebilir. Bazıları da makineler yardımıyla hareket ettirilerek seviyeleri ayarlanır. Bağlamaların kapalı, kaydıraklı, kirişli, silindir, ayı kapanı vs. gibi çeşitleri vardır.

Bağlamanın daha ilkel şekli ağaç kazık tarla, bunların arasına doldurulan taş, topraklarla yapılanlardır. Bunlara “köylü barajı” da denir.

baraj-tipleri


Leave A Reply