Barometre Nedir? Barometre Çeşitleri ve Barometre İle Yüksekliğin Ölçülmesi

5
Advertisement

Barometre nedir? Barometre, atmosferik basıncı ölçmek için kullanılan bir cihazdır. Bu makalede, barometrenin ne olduğunu, farklı barometre çeşitlerini ve barometre kullanarak yüksekliğin nasıl ölçüldüğünü öğrenebilirsiniz.

Barometre

Barometre; Atmosfer basıncını ölçmek için kullanılan alete «barometre» denir. Hava durumunu önceden anlamakta, dağların yüksekliğini ölçmekte kullanılır. Uçakların yüksekliğini gösteren «altimetre» de barometre cinsinden bir alettir.

Atmosfer tabakasının vücudumuzun her santimetre karesine büyük bir basınç yaptığını biliyoruz. Yükseklere çıktıkça bu basınç azalır. Aynı şekilde, sıcak ve soğuk hava akıntıları da hava basıncını değiştirir. O halde, bu basınç değişikliğini ölçerek havanın durumunu yüksekliğini ölçmek mümkündür. İşte barometre bize bunu sağlar.

Civalı ve madeni olmak üzere iki çeşit barometre vardır.

barometre

Advertisement

Civalı Barometre

Bir kaba üç santimetre kadar kalınlıkta civa koyalım, ayrıca 90 cm. kadar uzunluktaki ince bir cam tüpü de civa ile dolduralım. Tüpün açık tarafını civa kabına daldırır ve dik tutarsak tüpteki civa seviyesinin azalmaya başladığını görürüz. Civanın seviyesi, kapdaki civanın seviyesine 76 cm. kalıncaya kadar düşmekte devam eder, sonra durur. Tüpteki civa, kapdaki civanın yüzeyine olan basınç etkisiyle o noktada kalır, daha aşağı düşmez. Civa kabının yüzüne düşen basınç artarsa, tüpteki civa yükselir, azalırsa alçalır. İşte civalı barometrenin esası budur.

Deniz seviyesinde tüpteki civanın yüksekliği 76 santimetredir. Hava değişikliklerine göre civanın yüksekliği 69 – 79 cm. arasında değişir. Yüksekliğin artması da civa seviyesini değiştirir. 3.000 metrede civa sütunu 50 cm. ye, 6.000 metrede 32 cm. ye, 9.000 metrede 22 cm. ye kadar düşer. Civanın yükselmesi yüksek basıncı, dolayısıyla «iyi hava» yı; alçalması da, alçak basıncı, yani «kötü hava» yı, bir fırtınanın yaklaşmakta olduğunu gösterir.

Civalı barometrenin esaslarını ilk defa, 1643’te, italyan fizikçisi Evangelista Toricelli keşfetmiştir. Toricelli yukarıda anlattığımız denemeyi yapmış, böylece barometreyi bulmuştur.

Bugünkü barometrelerde civa kabının yerini kapalı bir hazne almıştır. Bu haznenin bir kenarı civayı dışarıdaki hava ile temas ettirecek şekilde açıktır.

Madeni Barometre

Civalı barometreler çabuk kırılabileceği için bunların yerine birçok yerlerde madeni barometreler kullanılır. Bunlara «aneroid» (sıvı olmayan) barometre adı da verilir.

Bu tip barometreler son derece hassastır. Hafif ve kullanışlı olmaları bakımından da civalı barometrelerden üstün tutulur.

Advertisement

Madeni barometrenin esasını eğilip bükülebilir ince bir madenden yapılmış kutu teşkil eder. Genel olarak havası boşaltılmış olan bu kutunun üstüne çelik bir yay tutturulmuştur. Yay, alttan cihazın dibine vidalanmış olan kutuyu yukarı çekik bir durumda bulundurur. Hava basıncında artma olunca kutu hafifçe içeri doğru çöker, azalma olunca kalkar. Kutunun üstündeki yaya tutturulmuş bir gösterge, bu iniş ve kalkışlarla, yükselip alçalır, barometrenin işaretli levhasında kutunun bu hareketlerini gösterir.

Başka bir çeşit madeni barometre de Eugene Bourdon adında bir Fransız’ın geliştirdiği barometredir. Bu barometrenin esasını içi boş, havası boşaltılmış helezonik bir yay teşkil eder. Hava basıncındaki artış yayın kıvrılmasına, azalma da açılmasına sebep olur. Bu hareketler gösterge çubuğu ile barometrenin levhasında görülür.

Barometre

Barometre İle Yüksekliğin Ölçülmesi

Cam tüpte civanın yükselmesini sağlayan hava basıncı olduğuna göre, basıncın yüksek yerlerde az olması şüphesiz tüpteki civa seviyesinin düşmesini sağlayacaktır. O halde bu düşmeden faydalanarak yüksekliği kestirmek mümkündür. Fransız fizikçisi Pascal, bu düşünceden hareket ederek, 1647’de, barometreyle yükseklikleri ölçtü, o zamandan beri barometreler aynı zamanda yükseklik ölçmekte kullanılmaya başlanmıştır.

Barometrenin gösterdiği basınç santimetre veya, İngiliz ölçüsü olan «parmak» (inch) olarak okunur. 1939’da A.B.D. Hava Bürosu «bar» denen bir ölçü birimi kabul etmiştir. Normal şartlar altında bir «bar» deniz seviyesinde 75 cm. lik civanın basıncını gösterir. Hava basıncı barın 1/1000 ini gösteren «milibar» la gösterilir. Bu sayede barometrelerin okunması daha kolay bir hale gelmiştir.


5 yorum

Leave A Reply