Coğrafyada basıncı etkileyen faktörler nelerdir? Yerçekimi, yükselti, sıcaklık, dünyanın hareketi ile basınç grafikleri, hakkında bilgi.
Basıncı Etkileyen Faktörler (Coğrafya)
BASINÇ
Atmosfer çeşitli gazların karışımından oluşur. Her madenin olduğu gibi gazların da bir ağırlığı vardır. Atmosferi oluşturan gazların yere uygulamış olduğu basınca, hava veya atmosfer basıncı denir.
Basıncı ölçen alete barometre denir. Basıncın birimi milibardır. Basıncı sürekli ölçerek kaydeden alete barograf denir.
Basıncı Etkileyen Faktörler
1-Yerçekimi:
Maddelerin ağırlığını yerçekimi belirler. Yerçekiminin fazla olduğu yerlerde atmosfer basıncı da fazladır.
Dünya’nın kutuplardan basık Ekvator’dan şişkince olmasından dolayı, Ekvatordan kutuplara doğru yerçekimi az da olsa artar.
Bu nedenle atmosfer basıncı, diğer koşullar dikkate alınmadığında kutuplara gidildikçe artar.
Bunla birlikte deniz seviyesine göre yükseldikçe de yerçekiminin etkisi azaldığından yükseldikçe atmosfer basıncı azalır.
Kısaca yerçekimi ile basınç arasında doğru orantı vardır.
2- Yükselti:
Deniz seviyesinden (0 m) yükseldikçe yerçekimi ve atmosferdeki gazların yoğunluğu azaldığından, basınç da azalır.
Yüksek kesimlerde basınç azalması, alçak kesimlere göre daha fazladır. Alçak kesimlerde yükseldikçe her 10,5 m’de 1 mm, 3000 m yükseklikte 15 m’de 1 mm, 6000 m yükseklikte 20 m’de 1 mm basınç azalır.
Yükselti ile basınç arasında ters orantı vardır.
3- Sıcaklık:
Isınan hava genişler, hafifler ve yükselir. Yükselen havanın yere uygulamış olduğu basınç azalır. Dolayısıyla sıcaklığın artmasıyla basınç azalır.
Ekvator ve çevresi (alçak enlemler), güneş ışınlarını yıl içerisinde dik ve dike yakın açılarla aldığı için, sıcaklık değerleri her mevsim yüksektir. Sıcaklığın her mevsim yüksek olmasından dolayı sürekli alçak basınç koşulları oluşur.
Soğuyan havanın hacmi daralır, sıkışır, ağırlaşır ve alçalmaya başlar. Alçalan havanın yere yapmış olduğu basınç da artar.
Kutuplar ve çevresine güneş ışınları daima yatay açı ile düşer. Ayrıca yılın belli zamanlarında, güneş hiç doğmadığı için sıcaklık değerleri yıl boyunca düşüktür. Bu nedenle kutuplar ve çevresinde basınç değerleri yüksektir.
Sıcaklık ile basınç arasında ters orantı vardır.
4- Dünya’nın Günlük Hareketi:
Dünya’nın günlük hareketi hava kütlelerinin yön değiştirmesine yol açar. Yön değiştiren hava kütleleri belirli bölgelerde yoğunlaşmanın artmasına neden olduğunda basınç artar.
Hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında ise basınç azalır.
Yani hava kütlelerinin, sıcaklık dışında başka bir kuvvetle, alçalarak yığılması basıncı artırırken, yükselerek seyrekleşmesi sonucunda basınç düşer. Buna dinamik etkenler adı da verilir.
Dinamik etkenlerin rolü, atmosferi oluşturan gazların, atmosfer yoğunluğunu etkilemesi ile olur. Yoğunluk ile basınç doğru orantılıdır. Buna göre yoğunluğun artması ile basınç artar. Yoğunluğun azalmasına bağlı olarak, basınç da azalır.
