Baskça, Bask dili nasıl bir dildir? Baskçanın özellikleri nelerdir? Bask dilinin kökeni, tarihçesi hakkında bilgi.
Baskça (Bask Dili)
Baskça (Bask Dili); İspanya’ nın özerk Bask Ülkesi‘nde ve Fransa’daki Pyrénées-Atlantiques ilinin (département) batı kesiminde yaşayan ve çoğunluğu ikidilli olan Baskların konuştuğu dildir. Bu dili konuşanların çoğunluğu, toplam yüzölçümü yaklaşık 10 bin km2 olan dar alanlarda yoğunlaşmıştır.
Bask dili öteden beri, daha yaygın olan İspanyolca ve Fransızcaya karşı varlığını korumaya çalıştı. Hıristiyanlık öncesi dönemde Bask bölgesi, Pireneler’in ötesinde, İspanya’nın kuzeydoğusundaki Valle de Aran’a kadar doğu yönünde uzanıyordu. Doğudaki Bask yerleşmeleri Roma yönetimi sırasında, daha kalabalık olan batıdaki Bask yerleşmelerinden koparıldı; Bask dili terk edildi ve bu yörelerdeki Basklar, Roma kültürü içinde özümlendi. Yazıya geçmemiş olan Bask dili, edebiyat dili olan Latince ile onun uzantısı Navarra ve Provans dilleriyle rekabet edemediği için ortaçağda giderek yaygınlığını yitirdi. Ama 1545’te Bask dilindeki ilk kitabın yayımlanması, günümüze değin süregelen bir edebiyat geleneğini başlattı.
Bask dilinin kökeni hâlâ belirlenememiştir. Alman dilbilimci Hugo Schuchardt (1842-1927) bu dilin köken bakımından, günümüzde artık yaşamayan İberce ile bir bağı olduğu, her iki dilin de Hami-Sami ailesinden geldiği varsayımını öne sürdü. Ama Bask dili ile Hami-Sami dilleri arasında gerçekte ortak özellikler bulunmadığı için, böyle bir bağın olduğu çok kuşkuluydu. Bask diliyle İbercenin benzer olmasına karşın, İspanya’nın doğusunda ve Fransa’ ran Akdeniz kıyılarında bulunan eski İber yazıtlarının çözülmesinde Bask dilinin pek katkısı olmadı. Bu örtüşmezlik, iki dil arasındaki benzerliklerin kökenden çok, coğrafi yakınlıktan kaynaklandığı görüşüne yol açtı. Bask dili, eskiden Kafkasya’da konuşulan dille de bağlantılıydı. Bu iki dil arasında da bazı paralellikler saptanmakla birlikte, köken bakımından bir bağ olduğunu gösteren kesin kanıt bulunamadı. Bu yüzden Bask dili, akrabasız bir dil sayılır. Bask konuşma dili, ses özellikleri bakımından İspanyolcaya çok benzer; ñ damaksılı ile l + y ya da ll damaksılı, bu benzerlikler arasındadır. İspanyolca ile bir başka benzerlik, Bask dilindeki s ve ts’nin söylenişidir; bu harfler Kastilya İspanyolcasındaki s gibi söylenir.
Kapalı ıslıklı x ve tx sesleri ll ve ñ ile birlikte, sözcükleri küçültmeye ve sevimlileştirmeye yarar. Örneğin, hezur “kemik”, hexur ise “küçük kemik” anlamına gelir. Bazı Bask lehçelerinin ses yapısı, standart Bask dilininkinden daha karmaşıktır. En doğudaki Souletin bölgesine özgü lehçe, standart Bask dilindeki beş gerçek ünlüye ek olarak, altıncı bir ağızsıl (yuvarlanan e ya da i) edinmiştir. Hem standart Bask dilinde, hem de Bask lehçelerinde ünsüzler, iki ayrı kapantılı öbeğinde toplanır: b, d ve g titreşimli, p, t ve k ise titreşimsizdir. Hâlâ bazı öneklere rastlanırsa da, çağdaş Bask dili “sonekli” bir dil olarak nitelenebilir; yani eylemi yapanı bildiren durum, bir sonek ile gösterilir. Örneğin, “-k” soneki, geçişli bir eylemin öznesi için kullanılır; geçişsiz eylemin özneleri ise değişikliğe uğramaz.
Bask dilinde çekimli eylemin, özne, dolaysız nesne ve dolaylı nesneyi belirten çekimleri vardır. Çoğu eylem, eylem ile yardımcı eylemin birleştirilmesiyle çekilir. Bask dili hep kendine özgü bir dil olarak kalmışsa da, başta Latince olmak üzere öbür dillerden bazı deyim ve sözcükler gündelik dile sızmıştır. Latince pax ve pads’ten (“barış”) bake; pix ve picis’ten (“yükseklik”) bike; rex ve regis’ten (“kral”) errege, bunlara örnek gösterilebilir. Öte yandan Provans dili, İspanyolca, Fransızca ve İngilizce, Bask dilinden az da olsa bazı sözcük ve deyimler almıştır.
