Başkurtlar kimlerdir? Başkurtlar nerede ve nasıl yaşarlar? Başkurtların özellikleri, kültürleri, tarihleri hakkında bilgi.
Başkurtlar Kimlerdir?
Başkurtlar, Rusya Federasyonu’nun Avrupa kesiminin doğusunda, Volga Irmağı ile Ural Dağları arasında ve Urallar’ın ötesinde oturan Türk kökenli bir halktır. Anayurtları, Ruslara oranla bir azınlık olarak kaldıkları Başkurt Özerk Cumhuriyeti‘dir. Nüfusları 1980’lerde 1 milyon 400 binden fazlaydı.
Başkurtlar bugünkü topraklarına, Altın Orda Devleti egemenliği altında bulundukları 13-15. yüzyıllar arasında yerleştiler. Bu dönemde Müslüman bir kadı tarafından yönetilen Başkurtlar, Altın Orda Devleti’nin dağılmasından sonra “yiyin” adı verdikleri kurultayın seçtiği bir başbuğ ile 12 beyin (kendilerini 12 boydan oluşan bir ulus aydıkları için) yönetimi altına girdiler. 469’da Kazan hanı İbrahim’in Ruslara karşı seferlerine katıldılar. 1552’de bölgeyi ele geçiren ve 1574’te Ufa kentini kuran Rusların bölgeyi kolonileştirme girişimleri sonucu yurtlarından oldular. Bunun üzerine ayaklanarak 1661’de Seyyid Batır önderliğinde Macaristan içlerine kadar akınlar yaptılar. 1672’de Ufa’ya saldırarak çok sayıda Rusu öldürdüler. Bu gelişmeler karşısında Rus yönetimi, Başkurt topraklarında demirciliği yasakladı ve bu yasağa uymayanları ölümle cezalandırdı. Başkurtlar 18. yüzyılın başlarında, önderleri Gaib Sultan’ın öldürülmesi üzerine ayaklanarak katliamlara giriştiler. I. Petro’nun (Büyük) 1728’de bastırdığı hareket, barışla sonuçlandı. Ama Başkurtlar kendilerini Kazak Karakalpak hanlarına bağlı sayarak bağımsızlık hareketini sürdürdüler. 1735 ayaklanmasının ardından 1737’de “yiyin” toplantıları yasaklandı ve ayaklanma kanlı biçimde bastırıldı. 1755’ten başlayarak Başkurdistan’a Rusların yerleştirilmeye başlamasıyla direnişleri giderek kınlan Başkurtlar, 1872’den sonra tümüyle Rus egemenliği altındaki topluluklar kapsamına alındılar. Ama toprak düzeni ve yönetim açısından özel bir yasaya bağlı tutuldular. 1919’da Sovyetler Birliği’ndeki ilk özerk cumhuriyetlerden biri olarak, Başkurt Özerk Cumhuriyeti kuruldu.
Başlangıçta öteki Türk kavimleri gibi çobanlıkla geçinen bir göçebe topluluk olan Başkurtlar, at, koyun ve bir ölçüde de sığır ve keçi yetiştiriciliğiyle uğraşırlardı. Kısrak sütünden bir tür mayalanmış içki olan kımız yapar, yünü, derisi ve eti için koyun yetiştirir ve sığır sütünden yararlanırlardı. Bir zamanlar deve de beslerlerdi. Başkurtlar, 19. yüzyılda Rus kolonicilik siyasetinin ve kolonicilerin baskısıyla göçebelik yaşantısını bırakarak yerleşmeye ve geçimleri için ağırlıklı olarak tarımla uğraşmaya başladılar. Çobanlık, günümüzde ekonomilerinde ikincil bir önem taşır.
Başkurtlar, toprağa yerleşme sürecinde kerpiç ya da kütükten yapılmış evlerden oluşan köylerde oturmaya başladılar. Babayanlı boy ve oymaklar ad olarak sürmekle birlikte eski toplumsal önemini yitirdi. Geçmişte toplumsal örgütlenme, akrabalık ilişkileri, günlük işlerin yürütülmesi ve anlaşmazlıkların giderilmesi gibi konular bu boy ve oymaklara göre belirlenirdi. Bu yapının ortadan kalktığı günümüzde Başkurtlar, çiftlik gibi toplumsal birimlerde örgütlenmişlerdir. Topluluktaki başlıca dinler İslamlık ve Ortodoks Hıristiyanlıktır.
