Kuzey Afrika’da yaşayan bir yerli halk olan Berberiler ile ilgili bilgiler, Berberilerin tarihi ile ilgili bilgiler. Berberilerin kökeni, tarihleri ve dili
Berberiler
BERBERİLER, Kuzey Afrika’da yaşayan ve büyük çoğunluğu Müslüman olan yerli halk. Genelde Berberice konuşan Berberiler Fas, Cezayir, Tunus, Libya, Kuzey Moritanya’nın bazı bölgeleri, Kuzey Mali ile Kuzey Nijer nüfusunun temelini oluştururlar.
Kafkas halklarından olan Berberiler, fizik türü olarak Güney Avrupa’nın Akdeniz alt grubuna bağlanırlar. Ancak, bugün yaşadıkları bölgeyi fetheden ulusların, özellikle Arapların büyük etkisi altında kaldılar ve Müslümanlığı benimsemeleriyle birlikte kültürlerinin önemli bir bölümü Araplaştı. Berberice konuşan toplulukların ÎÖ 2000’den önce Doğu Akdeniz Bölgesi’nden geldikleri sanılır. Bunlar Kuzey Afrika boyunca ilerleyerek Kanarya Adaları’na kadar uzandılar. İS 15. yüzyılda İspanyollar bu adalara ayak bastıkları zaman oralarda Berberi dillerinden Guanca konuşan insanlarla karşılaştılar.
Berberi Amblemi
Bugün Berberilere Kuzey Afrika’nın dağlık ve çöllük bölgelerinde rastlanır. Kuzey Fas’ın dağlık Arif Bölgesi’nde yaşayan Rifi’ler, Fez’in güneyindeki dağları yurt edinen Beraberler, Güneybatı Atlas Dağları’na yerleşik Şuluhlar, Cezayir ile Konstantin arasındaki dağları benimsemiş kabileler ve Doğu Cezayir’in Aures Dağları’ ndaki Şaviyalar başlıca Berberi topluluklarıdır. Başta Tuaregler olmak üzere öbür gruplar en doğuda Mısır’daki Siva gibi Sahra’da irili ufaklı vahaların çevresinde dağınık olarak yaşarlar.
Berberice konuşan toplulukların hemen tümü Müslüman olmakla birlikte, Fas’ta az sayıda Yahudi Berberi de vardır. Müslüman Berberiler arasında İslâm öncesine özgü birçok dinsel öğe hâlâ yaşar. Yerel ermişlere ve kutsal yerlere bağlılık, yağmur duası törenleri. Kadınları Araplara oranla daha büyük ölçüde özgürdürler. Öte yandan Mizap Berberileri İslâmlığın en koyu koşullarını yerini getirirler. Berberi toplumu çok bölük pörçüktür. Temel birim ailedir. Birkâç aile bir klan (yaklaşık 100 kişi), birçok klan da kabile oluşturur. En büyük birim aşirettir. Ancak savaş zamanı dışında aradaki bağlar çok gevşektir. Topluluğun işleri yetişkin erkeklerden oluşan bir kurul (cemaat) tarafından yürütülür. Kuran yasaları genel olarak aşiret törelerinin yerini almış durumdadır.
Kuzey Afrika ülkeleri bağımsızlık kazandıklarından bu yana Berberileri ulusal toplumları içinde eritme etkinliğine hız verdiler. Ekonomilerinin temeli buğday, arpa ve lifli ürünlerle küçük çiftçiliktir. Hayvancılık da önemlidir. Birçok Berberi yazın sığırı, keçisi ve koyunuyla göçebe yaşam sürdürür. Berberi halıları, battaniyeleri ve çanakla çömlekleri hala kendilerine özgü biçim özellikleri taşımasına karşın, kültür açısından istilacıların egemenliği altında kaldılar. Ulusal destanları yoktur, ancak gezici şair-şarkıcılar (ozanlar) bir ölçüde ortak bir kültür havası estirirler. Çoğunun yapısı dinsel olan şiirler genel olarak seslendirilip müzik eşliğinde okunur.
Tarih.
Geçmişte Kartacalılar, Romalılar, Vandallar, Bizanslılar, Araplar, Türkler, İspanyollar ve Fransızlar çeşitli dönemlerde Berberi yurdunun ya tümünü ya da bir kesimini ele geçirdiler. Ancak 7. yüzyıl başlarında bölgeyi fetheden Araplar en köklü etkiyi bıraktılar. Berberiler yüzyıllar boyu istilacılara karşı sık sık ayaklandılar. Ancak, bu ayaklanmalar “ulusal” hareketler değildi. Berberiler hiçbir zaman toplum olarak tepki göstermedikleri gibi, kurdukları devletler bile resmi dil olarak Berbericeden başkasını benimsediler. İki Berberi hanedanı Almovarid (11. yüzyıl) ve Almohad (12. yüzyıl)-Kuzey Afrika’da geçici üstünlük kurdu. Ancak bu hanedanların kurdukları devletlerin ömrü çok kısa oldu; üstelik resmi diller de Arapça idi.
Dağ ve vaha Berberileri zaman zaman kıyı devletlerinin tam denetimi altına girmemeyi başardılarsa da, öteden beri bütünleşmekten uzak kaldılar.
Berberi Dili.
Bugün Mısır’da Siva Vahası’ndan Atlas Okyanusu kıyılarına ve Nijer Irmağı’ndan Akdeniz’e kadar uzanan bölgede dağınık olarak yaşayan 10 milyonu aşkın insan Berberice konuşur. Kökeninin eski Mısır dili olduğu sanılan Berberice üç ana gruba ayrılır. Masmudaca, Sanhajaca ve Zenataca. Ancak, bunlar da birkaç yüz lehçeye ve ağıza bölünürler. Ayrıca, Berbericeye az sayıda Kafkas dillerinden, daha çoğu Latince, Arapça ve İspanyolcadan sözcükler girmiştir. Sahra’nın göçebe Berberileri olan Tuaregler, Berberi alfabesi Tifinakı kullanarak aşk şiirleri yazarlar. Okur-yazarlar Arap yazısını kullanır, hem Arapça hem de Berberice yazarlar.
Kaynak 2
Berberiler
Kuzey Afrika’ya yayılmış bir kavimdir. Hâmi ırklar topluluğundan olmakla beraber, Sâmiler’e en yaklaşan ırklardandır.
Berberiler, Mısır dışındaki bütün Kuzey Afrika’nın yerli ahalisidir. VII. yüzyılın sonlarında başlayan Arap istilâsı Berberiler’i her gün biraz daha Araplaştırmıştır. Öyle ki bugün Fas, Cezayir, Tunus ve Libya’da Arapça konuşan halkın önemli bir bölümü Berberî asıllıdır. Dillerini koruyanlar Fas’ta , Cezayir’de (Büyük Sahra dahil) , Moritanya da , Libya’ da yaşamaktadır. Tunus’ta hemen hemen hiç kalmamıştır. Mezhepleri, bütün Kuzey Afrika kavimlerinde olduğu gibi Malikî’dir. Cezayir’ de Haricî mezhebinden olan yani Sünnî olmayan küçük bir azınlık da vardır.
Berberîler, Kuzey Afrika’da pek çok devlet ve devletçik kurmuşlardır. Bunlardan Nümidya Krallığı Akdeniz bölgesinde büyük bir önem kazandı, fakat gene önemli bir Berberî krallığı olan Moritanya gibi sonradan Roma İmparatorluğu’na katıldı. Berberîler, Bizans’tan sonra Arap hâkimiyetine geçtiler, Araplarla İspanya’ya geçerek büyük ölçüde İberya Yarımadası’na yerleştiler. Tarık ibni Ziyad da bir Berberi idi.
Kuzey Afrika ve İspanya’da Berberî asıllı hanedanların kurdukları devletler, tamamen Araplaşmışlardır. Bunların en önemlileri bütün Kuzey Afrika ile İberya Yarımadası’nın güney yarısını kaplayan, Hıristiyanlar ile büyük mücadelelerde bulunan Murâbıt ve Muvahhit imparatorluklarıdır. Başlıca Berberî hanedanları şunlardır:
- Hammâdîler: 1014-1152 (138 yıl,) Cezayir’de.
- Murâbıtlar: 1056-1147 (91 yıl) imparatorluk; Fas Cezayir, Tunus, Moritanya, Batı Sudan, Senegal, İspanya’da.
- Muvahhitler: 1121-1269 (148 yıl) imparatorluk; Fas, Cezayir, Tunus, güney İspanya, Balear adalarında.
- Merînîler: 1197-1550 (353 yıl) impara^ torluk, Fas, Cezayir’de.
- Hafsîler: 1228-1574 (346 yıl) Tunus, Cezayir’de.
- Abdulvâdîler = Zeyyânîler: 1239-1554 (315 yıl) Cezayir’da.
- Vattâşîler: 1470-1550 (80 yıl) Fas’ta
