Coğrafya Nedir? Ne İşe Yarar? Coğrafya Biliminin Konuları ve Bölümleri

0
Advertisement

Coğrafya nedir? Coğrafya neyi inceler, bölümleri nelerdir? Coğrafya ne işe yarar? Coğrafya bilimi incelediği alanlar hakkında bilgi.

Coğrafya

Kaynak: pixabay.com

Coğrafya; yeryüzündeki kıta ve memleketlerin yüzey şekilleri, iklim ve doğal kaynaklarıyla, buralarda yaşayan insan, hayvan ve bitkileri inceleyen bilimdir. Bunların birbirine yaptığı karşılıklı etkileri incelemek ve yeryüzüne dağılış sebeplerini aramak da coğrafyanın konusuna girer.

Coğrafya başlıca iki büyük kısma ayrılır;

  • I. — Genel Coğrafya
  • II. — Ülkeler Coğrafyası

Genel Coğrafya

Genel Coğrafya fiziki ve beşeri olayların yeryüzüne dağılış şeklini inceler. Başlıca iki kısma ayrılır:

  • A. — Genel Fiziki Coğrafya
  • B. — Genel Beşeri Coğrafya

A) Genel fiziki coğrafya, genel coğrafyanın konuları içine giren fiziki olayları inceler. Beş kısımdır:

Bugün Kartografya (harita bilgisi) adı altında incelenen bahisleri içine alır. Topografya haritalarının nasıl yapıldığından ve coğrafyanın bunlardan ne şekilde faydalandığından bahseder.

Advertisement

1. — Matematik coğrafya: Mesela İstanbul’a gelen bir yabancı Edebiyat ve Fen Fakülteleri binasını sorsa, Ordu Caddesi ile Büyük Reşitpaşa Caddesinin birleştiği yerde diye tarif edebiliriz O yabancı bu caddeleri de bilmeyebilir. O zaman da: Beyazıt’tan Aksaray’a giderken sağdan birinci cadde Büyük Reşitpaşa Caddesidir diye tarif edebiliriz. Böylece, onun aradığını bulmasını sağlamış oluruz. Bu, matematik coğrafyanın basit bir örneğidir.

Dünya cadde ve sokaklarla bölünmemiştir.

Açık denizde giden bir gemicinin yolunu bulmak için deniz üstünde faydalanabileceği her hangi bir İşaret yoktur. Yalnız, coğrafyacılar yeryüzünü haritalarda paralel ve meridyen dediğimiz çizgilerle bölmüşlerdir. Bu çizgiler sayesinde bir adanın, bir geminin yerini kesin olarak tespit etmek daima mümkün olur. Paraleller ekvatordan olan uzaklıkları, gösterir. Kutuplar arasında çizilen meridyenler ise doğu-batı doğrultusundaki uzaklıkları verir. Böylece, Afrika’da bir şehrin 30° kuzey enlem ve 10° doğu boylamda olduğunu söylersek, o şehrin 10’uncu meridyenle 30’uncu paralelin birleştiği yerde olduğunu bildirmiş oluruz. Bu, esas itibariyle binanın yerini tarif ederken verdiğimiz cadde adlarına benzer.

Genel olarak, matematik coğrafya dünyanın ölçüleri ve dünyadaki çeşitti noktaların kesin yerlerini tayin etmeye çalışır.

  • 2. — Klimatoloji: Yeryüzündeki iklim şartlarını inceler. Meteorolojiyle yakından ilgilidir.
  • 3. — İdrografya: Okyanuslardaki akıntılar, gelgit olayı, göllerin teşekkülü, denizlerin şekilleri ve derinlikleri bu dalın konusunu teşkil eder. Göllerin teşekkülü, göl sularının seviye değişiklikleri, akarsu rejimleri de bu dalın inceleme konuları arasındadır.
  • 4. — Jeomorfoloji: Karaların yüzey şekillerini inceler.
  • 5. — Biyocoğrafya: Canlıların cansız tabiatla olan münasebetlerini inceler. Biyocoğrafya ikiye ayrılır:

a) Bitki Coğrafyası: Yeryüzünde bitkilerin durumunu inceler Yaptığımız seyahatler sırasında geçtiğimiz yol boyunca bölgeden bölgeye bitki çeşitlerinin değiştiğini görürüz Bazı bölgeler ormanlarla, bazı bölgeler de bozkırlarla kaplıdır. Dünya yüzü dikkate alınırsa bitki toplulukları çok daha büyük farklar gösterir.

Tropik bölgeler balta girmemiş ormanlarla kaplıdır; bu bölgelerden uzaklaştıkça bitkiler çeşitliliğini, zenginliğini kaybeder, Meselâ Afrika’da, ekvatordan uzaklaştıkça, hem kuzeyde, hem güneyde büyük çöller vardır. O halde bitki coğrafyası iklimle de yakından ilgilidir.

Advertisement

b) Hayvan Coğrafyası: Yeryüzünde hayvanların durumunu inceler. Hayvanlar sıcaklık ve yağışa bitkiler kadar bağlı değildir. Çünkü yaşadıkları bölgedeki iklim şartları değişirse onlar da göç eder, kendi hayat şartlarına uygun yeni yerler bulabilirler. Yalnız, bu her zaman mümkün olmaz. Bu bakımdan hayvanların yeryüzündeki dağılışı da bitkilere benzer. Hayvan çeşitleri de bölgelerin iklimine göre değişir. Hayvan Coğrafyası hayvanların yeryüzündeki dağılışını ve göç şekillerini inceler.

coğrafya

Kaynak: pixabay.com

B) Genel Beşeri Coğrafya:

İnsan topluluklarıyla yeryüzünün karşılıklı ilgilerini inceler. İkiye ayrılır:

1. — Asıl Beşeri Coğrafya (İnsan Coğrafyası): Bu önemli coğrafya dalının konusunu insanların yaşadıkları bölgeler, hayat tarzları, özellikleri teşkil eder. Aslında coğrafyanın diğer- bütün dalları insan coğrafyasına yardımcıdır diyebiliriz. İnsan bütün canlılar içinde doğaya en fazla uyabilendir. Çöllerde bir çam ağacına, kutuplarda bir aslana rastlanmazsa da, insana her yerde rastlanır. Gerçi çöl, fazla kurak, bataklık yerler sağlık için tehlikeli, dağlık bölgelere tırmanmak güçtür; fakat, insan bir defa niyet etti mi nehirleri kurak yerlere akıtır, barajlar yapar; bataklıkları kurutur; dağlara tırmanan demiryolları yapar.

Böylece insanlar değişik iklim ve ortam şartları altında yaşayabilir, tabiat kuvvetlerine bir yere kadar karşı koyabilirler.

2. — Ekonomik Coğrafya: Dünyada hangi bölgelerde ne gibi endüstriler kurulduğunu inceler. Buna uygun olarak ham maddelerin, madenlerin yeryüzüne ne şekilde dağılmış olduğunu, yollan, ulaştırma şartlarını incelemek de ekonomik coğrafyanın konuları arasındadır.

Ülkeler Coğrafyası

Coğrafyanın ikinci ana kısmı olan ülkeler coğrafyası kıtaları ve ülkeleri ayrı ayrı inceler. Bu büyük kısım da başlıca üç bölüme ayrılır:

  • A. — Nüfus Coğrafyası: Nüfus çokluğu bakımından insanların kıtalar ve ülkelerdeki dağılışını inceler.
  • B. — Tarihi Coğrafya: Ülkelerin coğrafyasını tarihi bakımdan ele alır.
  • C. — Siyasi Coğrafya: (Coğrafya sadece doğal şeylerle —dağlar, denizler, iklim vs. ile — uğraşmaz) Coğrafyanın tamamıyla insan elinden çıkan tarafı da vardır. Mesela Türkiye’nin İran, yahut Bulgaristan’la olan sınırı neden tam haritada gösterilen yerde ayrılmıştır? Acaba daha doğal bir sınır bulunamaz mıydı? Ülkelerin sınırları coğrafi olmaktan çok tarihidir. Fakat sınırlar, birçok siyasi sebeplerden dolayı, şimdi bulundukları yerden geçirilmiştir. Böylece, siyasi coğrafya ülkelerin sınırları ve şehirlerin yerlerinin tesbiti işiyle uğraşır.

Beşeri Sistemlerin Coğrafyanın Konuları İçerisindeki Yeri ve Önemi

  • Nüfus Coğrafyası
    Nüfusun çeşitli özelliklerini (yaş, cinsiyet, eğitim, çalışan ve çalışmayan nüfus),dağılışını, hareketlerini (nüfus artışı, azalışı ve göçler) ve nüfus hareketlerinde doğan sorunları inceler.
  • Yerleşme Coğrafyası
    Yerleşme tiplerini, yerleşmede kullanılan malzemeleri, konut tiplerini, doğal çevrenin yerleşmeye etkisini inceler.
  • Tarım Coğrafyası
    Tarla ve bahçe ziraatı olarak topraktan yararlanma, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık, madencilik faaliyetlerini konu alır.
  • Sanayi Coğrafyası
    Çeşitli sanayi kollarını, sanayinin kuruluş, gelişme ve dağılışı ile sanayi kuruluşlarının üretimini konu alır.
  • Ulaşım Coğrafyası
    Ulaşım yollarını, ulaşıma etki eden doğal ve beşerî faktörleri, ulaşım araçlarını inceler.
  • Turizm Coğrafyası
    Turizm etkinliklerinin türünü, bu etkinliklere katılan insan sayısını, bu etkinliklerin ekonomiye olan katkılarını inceler.
  • Ticaret Coğrafyası
    Tarım ve sanayi faaliyetleri sonucu üretilen malların alım ve satımı sonucu doğan ilişkileri inceler.
  • Siyasi Coğrafya
    Belli başlı siyasi örgütler, siyasi örgütlenmede doğal çevre ve toplumun etkisini inceler.
  • Enerji Coğrafyası
    Enerji kaynaklarının üretim, tüketim ve dağılış


Leave A Reply